VU Magazine 1986 - pagina 191

CHU-dagblad werd 'gestolen'

De Nieuwe Nederlander, pleitbezorger van de 'doorbraak' "Geestelijke diefstal". Zo noemde men bij de CHU in 1945 de verschijning van het dagblad De Nieuwe Nederlander, de opvolger van de gezaghebbende vooroorlogse spreekbuis van de CHU, De Nederlander. Reden voor deze krasse taal: De Nieuwe Nederlander gebruikte wel de naam en de middelen van De Nederlander, maar wendde zich van de CHU af en steunde de naoorlogse "doorbraak"-beweging. Jules Prast Vanaf het begin van de partijvorming is de pers een belangrijk wapen geweest in de Nederlandse politiek. In 1893 stichtte de Rotterdamse antirevolutionaire kiesvereniging "Nederland en Oranje" een eigen dagblad en noemde dat bij wijze van herinnering aan Groen van Prinsterers journalistieke pioniersarbeid De Nederlander. Maar de volgelingen van Groen waren over het geheel genomen verre van eensgezind over tal van politieke en kerkelijke kwesties. Onder hen ontbrandde dan ook telkens weer een nieuwe richtingenstrijd. Zo maakte zich in 1894 naar aanleiding van de voorgestelde kiesrechtsuitbreiding y/jr. mr. A. F. de Savornin Lohman met een aantal aanhangers los van Abraham Kuypers antirevolutionairen om na verloop van tijd als Christelijk-Historische Unie een zelfstandige plaats temidden van de andere politieke partijen te gaan bekleden. Nog terwijl de scheuring zich aankondigde zochten De Savornin Lohman en de zijnen al naar een periodiek om aan hun denkbeelden uitdrukking te geven, en om Kuypers richting, die de eigen mening voornamelijk via het dagblad De Standaard propageerde, te bestrijden. Een aantal Rotterdamse antirevolutionairen bood uit ontevredenheid over de Kuyper-getrouwe koers van De Nederlander De Savornin Lohman het hoofdredacteurschap van deze nog geen jaar oude krant aan. Door in korte tijd zoveel aandelen van De Nederlander te kopen dat zij zich van een meerderheidsbelang verzekerd wisten, drukten de aanhangers van De Savornin Lohman zijn benoeming erdoor. Kuypers antirevolutionairen toonden zich over deze overrompelingstactiek onaangenaam verrast, maar De Savornin Lohman en de zijnen verkeerden in juichstemming over het behaalde succes. De aanwinst van De Nederlander zou achteraf gezien van onschatbaar belang blijken: vele decennia lang, totdat de krant in 1941 door de Duit-

sers verboden werd, vervulde De Nederlander, hoewel formeel geen eigendom van de CHU, de facto de rol van spreekbuis van deze partij, totdat de krant in 1941 door de Duitsers verboden werd. Gepietheind Deze episode uit de geschiedenis van De Nederlander krijgt een bijzondere betekenis in het licht van latere gebeurtenissen rond deze krant. Een dikke vijftig jaar nadat De Nederlander, zoals dat in 1894 genoemd was, door De Savornin Lohman en de zijnen "gepietheind" werd, viel het blad weer ten prooi aan een coup, die het ditmaal aan de feitelijke invloedssfeer van de CHU zou onttrekken. Er werd zelfs gesproken over "geestelijke diefstal". Wat gebeurde er? De Nederlander was nog gedurende de

Jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman 'pietheinde' De Nederlander

Duitse bezetting blijven verschijnen totdat het blad, dat herhaaldelijk duidelijk had gemaakt het nationaal-socialisme principieel te verwerpen en zich dus niet te willen laten gelijkschakelen, medio oktober 1941 door een verschijningsverbod getroffen werd. Na de bevrijding keerde echter niet De Nederlander terug, maar in de plaats hiervan een dagblad dat De Nieuwe Nederlander heette, en dat zich tegen de zin van de heropgerichte CHU in, sterk maakte voor de "doorbraak", het eenheidsstreven gericht op het wegnemen van de vooroorlogse, sterk verzuilde politieke en maatschappelijke verhoudingen. Van Walsum Een centrale rol speelde bij deze gang van zaken de laatste hoofdredacteur van De Nederlander en tevens hoofdredacteur van De Nieuwe Nederlander, mr. G. E. van Walsum. Ondanks een aantal diepgaande bezwaren tegen de uitgangspunten en de praktijk van de christelijke politiek, had hij zich voor de oorlog aangesloten bij de CHU en was hierbinnen tot hoge functies opgeklommen. Vanaf het begin had hij te zamen met een aantal andere leden van de jongere garde binnen de CHU een kritisch geluid laten horen. Gaandeweg, en in het bijzonder tijdens de bezettingsjaren, had hij zich in het christelijk-historische kamp ontpopt tot een uitgesproken voorstander van het in de doorbraakgedachte belichaamde vernieuwingsstreven. Tijdens de bezetting waren er al plannen gemaakt voor de uitgave van een groot christelijk dagblad na de oorlog, vooral ook bestemd voor niet van de traditionele CHUachterban afkomstige lezers. Van Walsum, de voornaamste stuwende kracht achter deze overigens mislukte plannen, kreeg onmiddellijk na de bevrijding onverwachts toch de kans een dergelijke krant op poten te zetten. Onder zijn hoofdredacteurschap rolde op 14 mei 1945 het eerste nummer van De Nieuwe Nederlander van de persen. Hoewel de formule en de doorbraakgezinde koers van De Nieuwe Nederlander om-

173

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen