VU Magazine 1986 - pagina 301

ook in die hoek, en net als bij de linkse broeders, blijkt hoezeer de politiek bezit van alles heeft genomen. Kennelijk is het zo, dat wanneer je het alleen maar eens bent met hun standpunt, ze ineens verschrikkelijk blij worden." Het gaat u dus niet om 'linkse' of 'rechtse' politiek in de kerk; het is u er vooral om te doen een stukje 'cultuurkritiek' te leveren, dat óók terugslaat op het politieke klimaat buiten de kerken? "Ja, precies", (slaat met de vuist op tafel), "dat is het hele punt!" Bij dit alles blijft echter het verwijt overeind, dat men ter linkerzijde vindt, dat u rechts in de kaart speelt. Hier en daar valt zelfs te beluisteren dat u met dit boekje het anti-parlementarisme bevordert. Wat vindt u van die kritiek? En acht u zich als auteur verantwoordelijk wanneer anderen met uw standpunt goede sier maken? "Ach, ik til aan deze hele vraagstelling niet zo zwaar, omdat ik* die op zoveel manieren onjuist vind. Ik herinner mij hoe linkse intelectuelen, zoals de filosoof Jürgen Habermas, door het Duitse establishment over de knie gelegd werden; de theorieën van hem en anderen zouden bij voorbeeld de terreurdaden van de Rote Armee Fraction rechtstreeks hebben veroorzaakt. En hoe de intelligentsia zich daarvan ook distantieerde, men hield ze voor medeverantwoordelijk, ledereen kan met elke theorie van alles maken. Als je ziet hoe men met de bijbel in de hand tot de meeste dolle standpunten komt, dan mag je in je handen wrijven dat mensen zich beheersen wanneer ze jouw boekjes lezen. Dat is voor mij punt één. Een heel ander ding vind ik, dat voor talloze mensen het onderscheid rechts/links zo'n absolute scheiding betekent, dat het wel lijkt alsof de wereld ten onder gaat wanneer rechts met de slotsom van een boek aan de haal gaat. Laat ze, zou ik zeggen! Wat kan jou het schelen?! Voor sommige linkse broeders zijn rechtse mensen helemaal van God los. Die vinden dat je met een VVD'er geen Avondmaal kunt vieren..." (Lacht schamper) "Ja, kom nou!" Ik kom toch nog even terug op de mensen die zich nu door u verraden voelen. Links en rechts heeft men u altijd geëtiketteerd als een progressief— zeg maar: links — theoloog. Men concludeert dat voornamelijk uit uw vroegere werk, waarin u als dogmaticus regelmatig de moed had taboes te doorbreken en heilige huisjes omver te trappen. De wijze waarop u daarover door het behoudende deel der mannenbroeders werd aangevallen, verschafte u een schier ongelimiteerd krediet bij ruimdenkender groepen binnen de kerk. Heeft men niet ten onrechte tè gemakkelijk geconcludeerd, dat een zo vooruitstrevend theoloog in politiek opzicht ook wel progressief zal zijn? "Ik ben nooit een politiek fanaat geweest. Dat kan uit al mijn geschriften duidelijk blijken. Ik heb anderzijds ook nooit geprobeerd me conservatief op te stellen. IVIaar om mij, zowel vroeger als vandaag, te etiketteren als een linkse theoloog gaat me te ver. Dat ben ik zeker niet. Ik heb wel mij zeer beijverd om de relevantie van de politiek voor het christelijk geloof naar voren te halen. En dat doe ik nog. Dat doe ik in dit boek toch ook? Maar ik weiger een bepaald soort politieke theologie klakkeloos te omarmen, omdat ik denk dat je daarmee de theologie haar bestaansrecht ontneemt. In ieder geval voel ik mij helemaal niet discountinu met wat ik daarvoor bezig was te doen. Ik ben weer bezig bepaalde taboes te doorbreken, en dan met name het levensgrote taboe om door die enorme ballon van het 'politieke geloof' heen te prikken. Dat je daarover niet zou mogen praten is naar mijn gevoel echt een taboe. De manier waarop mensen nu over me heenvallen bewijst het."

262

M

en heeft u dus onrecht gedaan door u, bijna automa-

'

tisch, steeds in dat linkse hok te plaatsen. Radicalis- • me op het ene punt gaat dus niet altijd samen met '. radicalisme op het andere. ; "Nee. Maar dingen die elke redelijk denkend mens onmoge- lijk kan aanvaarden — laten we zeggen: de apartheid in ', Zuid-Afrika, of de dictaturen van Latijns-Amerika — daar ; verzet ik me tegen. Neem de manier waarop de Amerika- . nen, met de arrogantie van de macht, tewerkgaan in de hele ; wereld; natuurlijk vind ik dat vreselijk. Het punt is alleen: • het is allemaal zo ver van je bed. En dan kost het niet zoveel '. om je daartegen te verzetten. Het wordt dan vaak zo'n belij- ; denis van orthodoxie. Zo wordt het ook vaak door studen- ten aan je voorgelegd. Dan denk ik: dat kan wel zo wezen, '. maar het is precies zo goedkoop als de orthodoxe belijdenis ; die we altijd in de kerken hadden. Ik vind 't wel goed; het is • kennelijk belangrijk voor een aantal mensen dat je met die [ strijd solidair bent. Maar daar blijft het bij. Ze hoeven zelf ; niet te vechten, ze lopen er de kogel niet mee op." We raken daarmee aan de inhoud van uw boek. Is het nu ; waar dat uw standpunt betekent, dat de kerk zich in het ver- '. volg alleen nog maar dient te bemoeien met de directe relatie \ tussen de gelovigen en God? Predikt u het onvervalste, piëtis- • tische 'verticalisme'? "Dat zeker niet. Ik vind vragen van geloof en politiek juist ; uiterst belangrijke kwesties. Ik denk alleen dat een kerk • nooit verder kan gaan dan het kwaad een kwaad te \ noemen; in die zin bij voorbeeld niet alleen de kernwape- \ nen, maar de hele bewapening. Dat heb ik menigmaal on- • derstreept." \ Degenen die denken dat zich een dramatische omslag in '. Kuiterts denken heeft voltrokken, hebben evenzeer ongelijk ; als degenen die menen dat hij met zijn huidige standpunt • staat in de 'vertrouwde' calvinistische traditie van een filo- " soof als S. U. Zuidema. De laatste betoogde eind jaren zestig, ; onder meer in het blad AR-staatkunde, dat kernwapens een • bruikbaar middel kunnen vormen om ons de goddeloze '. communisten van het lijf te houden, en had geen enkel be- \ zwaar wanneer de kerken zich in die zin publiekelijk zouden . uitspreken. Tot zijn heftigste bestrijders van toen behoorde ; ook prof. Harrie Kuitert. ; Kuitert nu: "Zuidema vond dat je met kernwapens ge- '. rechtigheid kon doen in de wereld. En dat vond en vind ik ; helemaal niet. Kernwapens zijn absoluut onbruikbaar voor • ook maar enig doel, maar ze zijn er. En ik wil voorkomen \ dat ze gebruikt worden. ; Ik weet niet hoe men erbij komt mij tot de voorstanders van de plaatsing van kruisraketten te rekenen. Ik hoor overigens \ ook niet bij de uitgesproken tegenstanders. Ik bepleit mijn ; standpunt als een voorzichtigheidsstandpunt." (Ongevraagd zet Kuitert vervolgens zijn privé-standpunt in- ; zake de wapenwedloop uiteen.) "Je moet, in een politieke • krachtmeting, nooit van z'n leven verwachten dat, alsyy iets I goeds doet, de ander dat zomaar zal navolgen. Het tegen- \ deel is waar: je schept de gelegenheid voor een ander, en de • gelegenheid maakt de dief. Dat is altijd zo geweest en dat zal ü altijd zo blijven, zeker waar topbelangen op het spel staan. ; Die belangen worden heel subtiel tegen elkaar uitgespeeld, • zowel door links als door rechts, door de ene regering zowel ', als door de andere. En daarom kun je, voor mijn besef, al- ; leen maar uiterst waakzaam zijn. Dat is de enige manier om . te verhinderen dat de dingen die er al eenmaal zijn, ook nog ; eens gebruikt gaan worden. Pas daarna kun je aan de vol- -^ gende stap beginnen en het aantal kernwapens langzaam- . aan terugschroeven, en ten slotte, misschien ze ooit nog ; eens laten verdwijnen. | Ik denk dat dat nog best eens zou kunnen ook. Het is hele- '. maal niet zo ondenkbaar dat er nooit meer oorlog komt. Dat ; klinkt misschien wat raar, maar we zijn op een gegeven mo- • VU-MAGAZINE — JULi/AUGUSTUS 1986

gie, er steeds het slechts vanaf komt Ik denk bij voorbeeld aan de manier waarop de 'Christenen voor het socialisme' het in uw boek moeten ontgelden. Zijn dergelijke misverstanden daarom niet een beetje uw eigen schuld? "Dat vind ik niet. En als de linkse broeders en zusters daarover vallen dan trekken ze de schoen aan die hen past. Want waar ik bezwaar tegen heb — en ik zeg dat ook met zoveel woorden — is niet links als zodanig. Het gaat me erom dat ik vind, dat links zich met goede argumenten moet verdedigen en niet steeds een beroep moet doen op het Koninkrijk Gods, alsof linkse politiek daar beter bij past dan rechtse. Links of rechts, geen enkele politiek is te passen binnen het raam van het Koninkrijk Gods. Ik heb liever bevrijdende politiek dan knevelende politiek. Maar ook bevrijdende politiek moet op zijn beurt weer anderen knevelen, anders wordt er niemand vrij. Een al wat oudere cartoon van Munnik, die laat zien dat niet alleen de politiek, maar ook geloofskwesties de kerken verdeeld houden

Misschien dat door dit soort opmerkingen van mijn kant, een aantal idealistische mensen zich in hun wiek geschoten voelt. Maar zo idealistisch kun je niet wezen in de politiek; zo zwart/wit als zij het soms voorstellen, zit de wereld nu ook weer niet in elkaar." ment toch ook de slavernij kwijtgeraakt. En niet omdat de mensen zo welwillend waren, maar omdat slavernij niet meer loonde. Op een gegeven moment zal zo ook blijken dat het niet langer loont om deze krankzinnige wapenwedloop voort te zetten. Maar wie er nu het eerst mee ophoudt, laat een zó groot gat vallen, dat hij de ander bijna verleidt om daar in te stappen en van het machtsoverwicht dat dan ontstaat gebruik te maken. Dat soort nuchtere redeneringen wil ik het liefst volgen in de politiek. Ik houd daarin rekening met wat protestanten te allen tijde goed beseft hebben, namelijk dat mensen niet zo mooi en aardig zijn en dat enig wantrouwen daaromtrent geen kwaad kan." Dat lijkt me een goed reformatorische gedachte. En bovendien spreekt hieruit eens te meer uw onmiskenbare wantrouwen jegens de politiek. Op dat laatste kom ik straks graag nog even terug. Ten dele kan ik me nu wel een beeld vormen van uw politieke standpunt inzake defensie. Maar waar staat u voor het overige, politiek gezien? "Ik ben dus niet conservatief. En ik vind politiek heel belangrijk. Natuurlijk ben ik niet conservatief, ook niet in deze kwestie. Is Bart Tromp conservatief? Is Van Benthem van den Bergh conservatief? Helemaal niet. Die jongens zijn lid van de Partij van de Arbeid. Zij willen, net als ik, alleen wèl een zeker realisme in de politiek volhouden. En dat is heel wat anders dan conservatief zijn." Mogen we daaruit concluderen dat uw politieke sympathie in dezelfde richting gaat: realistisch links? En dat uw voorkeur uitgaat naar dezelfde club als waartoe Tromp en Van Bentham van den Berg behoren? (Op die vraag geeft Kuitert liever geen antwoord. Hij wil althans dat antwoord niet in de krant:) "Mijn politieke voorkeur hoort in de privé-sector thuis. Ik heb er nooit een belijdeniskwestie van gemaakt en er daardoor ook nooit gedonder mee gehad. Dat is nu juist ook de kern van wat ik in mijn boek zeg. En dan moet ik hier, als theoloog, mijn politieke keuze niet van de daken gaan schreeuwen." et had misschien kunnen helpen om wat misverstanden uit de weg te ruimen. Want die misverstanden zijn er. Dat u politiek conservatief zou zijn, destilleert men bij voorbeeld óók uit het feit dat u in uw boek uw voorbeelden voortdurend zo kiest, dat de linkse politiek, binnen en buiten de kerk, en bij voorbeeld ook de bevrijdingstheolo-

H

VU-MAGAZINE ^ JULI/AUGUSTUS 1986

Niettemin zijn met name de 'Christenen voor het socialisme' boos op u. En wel om twee redenen. Dat is aan de ene kant de 'selectieve verontwaardiging' die zij in uw boek bespeuren: u laakt wèl het IKV en de bevrijdingstheologie, maar rept met geen woord over bij voorbeeld de boeteprediking betreffende zaken als homofilie en euthanasie (ook politiek), die in talrijke kerken nog iedere zondag over de hoofden van het gelovig kerkvolk wordt uitgestort. Men acht dat een tekortkoming in uw boek, die wijst op maatschappelijke naïviteit. Maar ook persoonlijk voelt deze groepering zich geraakt, te weten door uw stelling dat 'Christenen voor het socialisme' zouden menen dat alleen een socialist een waarachtig christen is. Niets is minder waar, aldus 'Christen voor het socialisme' Harm Dane in Voorlopig. Tegen dat soort automatisme in politieke voorkeur, zoals dat binnen de kerken decennia lang gebruikelijk is geweest en hier en daar nog is waar het gaat om een confessionele politieke partij, wil deze groep zich nu juist verzetten, aldus Dane. "Dat is dan een punt dat ik anders inschat dan hij het doet. De 'Christenen voor het socialisme' die ik ken, gebruiken veelal de redenering, dat het evangelie niet te begrijpen is, als je niet eerst aan maatschappijkritiek doet. En die maatschappijkritiek is dan vanzelfsprekend een marxistische maatschappij-analyse. Pas op basis van die analyse zie je dan hoe je als christen hebt te handelen. Anders lukt het je niet. Een feilloze redenering die menig christen voor het socialisme in woord en geschrift volgt. Maar als er nou ineens iemand zegt: 'Oh, maar dat beweren wij helemaal niet', dan ben ik daar natuurlijk heel erg blij om. Ik heb op de synode van 1974 — toen mocht ik daar nog komen — al gezegd: 'Jullie zullen nog wat meemaken. Jullie krijgen de Christenen voor het socialisme nog! En ook die mogen van mij in de kerk. Ik ben alleen bang dat ik van hun er niet in mag. Wat ik ze ook kwalijk neem is dat zij mensen die er nfet zo over denken als zij, denigrerend behandelen. Ik vind dat heel treurig. Maar datzelfde geldt voor heel veel linkse mensen: iemand die niet links is, wordt in de gereformeerde kerk behandeld als uitschot. (Geëmotioneerd:) Je gaat je broeders en zusters toch niet als voetveeg behandelen!" Voorbeelden van het omgekeerde ben ik anders ook wel tegengekomen... "Ik ook." Dan met stemverheffing: "Kom zeg! Ik ben genoeg uitgescholden!" En na een korte stilte, met zachte stem: "Daar heb je gelijk in. Dat is ook zo, dat is ook zo."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen