VU Magazine 1986 - pagina 446

is; wie precies van die groep mannen heeft de stoot gegeven en is de schuldige? Een overbekend probleem, dat rijst na elke schermutseling, waar rake klappen vallen. Het probleem van de schade, toegebracht door een niet te identificeren dader. En dat meent Westbrook geformuleerd te zien in de paar woorden, die nu in de wet volgen: "en er is geen asoon". Wat betekent dat woord? "Letsel", zegt de Nieuwe Vertaling. Westbrook zegt: "schade, waarvoor geen dader is aan te wijzen", en vindt dit prachtig bevestigd in de drie overige tekstverzen in het Oude Testament, waar dit zeldzame woord voorkomt. Ze staan alle drie in het verhaal over Jozef. Jakob wil Benjamin niet naar Egypte sturen, omdat hij bang is, dat Benjamin asoon zal overkomen (Genesis 42:4, 38: vgl. 44:29). Niet eenvoudig "ongeluk", maar, zo vreest Jakob, "schade, waarvoor geen der broers als schuldige aangewezen kan worden". Dat had hij net met de "dood" van Jozef ervaren! Terug naar de wet in Exodus. Die zegt, dat er geen asoon is: in dit geval is de dader dus wel bekend. De wet gaat daarom over naar het enkelvoud, waarmee de dader wordt bedoeld: "dan zal zeker een boete worden geëist, naardat de man van die vrouw hem oplegt". Let op, hoe de "schade" hier onderling geregeld wordt; mogelijk naar draagkracht van de schuldige; we horen er niets over. De straf moet zoiets als het "zoengeld" (kofer) van vers 30 geweest zijn; naar discretie van de man, die zijn ongeboren kind verloren zag gaan. Nu volgt de korte opmerking "hij zal het volgens besluit van de rechters geven". Deze vertaling is zeer onzeker en er bestaat in het Hebreeuws een ander woord voor "rechters". Letterlijk staat er: "hij zal geven in pelilim" en eigenlijk weet niemand, wat dat woord betekent. Westbrook, puur juridisch doorredenerend, komt tot de gedachte, dat deze korte frase te maken heeft, niet met de strafmaat — die was ter discretie van de benadeelde — maar met het hoofdprobleem van de wet, de precieze verantwoordelijkheid na het gevecht. En zo komt hij tot het voorstel: "in pelilim = alleen". Alleen hij, de aangewezen dader, moet betalen; niet de andere vechtersbazen. Nu komt dit woord pelilim nog een enkele keer voor in het Oude Testament. Betekent het daar ook "alleen"? Ja, dat past in Deuteronomium 32:31, waar we moeten vertalen "Want hun rots is niet zoals onze Rots: onze vijanden zijn alleen". Het past ook in Job 312, waar Job zegt, dat alleen hij verantwoordelijk zou zijn voor de eventuele zonden van ontucht (11) of verering van zon en maan (28) - er is dus geen sprake van een "boeten voor de rechter" (zo de Nieuwe Vertaling). Uit andere, meer verwijderde, passages blijkt, dat het Hebreeuws pil een juridisch begrip kan zijn, dat aangeeft dat

396

iemand alleen verantwoordelijk is voor iets.

D

e wet in Exodus is nog niet af. Nu komt de andere mogelijkheid aan de orde, namelijk dat er geen dader aan te wijzen is; in het Hebreeuws: er is asoon. Wetboeken uit het oude Nabije Oosten, zoals dat van koning Hammoerabi van Babyion, besteden veel aandacht aan zulke situaties. De algemene opvatting is dan, dat de gemeenschap verantwoordelijk is voor de schade voor misdaden, die in zijn gebied plaats hadden. "Stad en burgemeester" moeten die vergoeden; in zilvergeld. Ingeval van moord of doodslag heette die vergoeding "leven". Men moest bij voorbeeld "driemaal een leven betalen". Dat betekent niet.

Documenten uit de praktijk Een kwitantie uit ca. 2300 v. Chr. (Sumerisch) "Loe-Soenzida, een man uit India, heeft aan Oeroer, een horige, zoon van Amar-loekoe, 10 sikkel zilver vergoed, prijs voor een gebroken tand". Twee getuigen van de betaling volgen. Verslag van een proces uit ca. 1800 v. Chr. (Akkadisch) "Pir-ilisjoe, de soldaat, heeft de wang van Apil-ilisjoe, zoon van Achoesjina, geslagen, maar hij ontkende en zei: 'Ik heb niet geslagen'. Burgemeester en rechters gaven hem over aan de Poort van de tempel van Inanna (om een eed daarover af te leggen). Hij moest er zich opstellen en zweren (dat hij 't niet gedaan had), maar ging weg. Hij betaalde geen zilver, stelde zich niet open zwoer niet en hij moet(?) 3 1/3 sikkel zilver betalen". De namen van vier getuigen volgen.

dat er drie mensen moeten sterven, maar dat driemaal een bepaald bedrag betaald moet worden. "Leven" staat dus voor een vast bedrag, waarop een mensenleven gewaardeerd werd. Zo is het ook in het Oude Testament; bij voorbeeld in Leviticus 24:18, waar het van een stuk vee gezegd wordt. Letterlijk staat daar: "Wie het leven van vee (dood)slaat, zal dit vergoeden: leven voor leven". "Vergoeden" kan alleen een betaling in geld inhouden. In Exodus 21:23 staat: "Wanneer er geen aanwijsbare dader is {asoon), zult ghij geven leven voor leven..." Gij: dat is de gemeenschap, de stad. "Leven" is een vergoeding in zilvergeld voor het verloren gegane leven van de ongeboren vrucht. "Voor" betekent niet "in plaats van", maar als straf voor". Dat laatste is duidelijk uit het later volgende vers 26, waar een baas zijn slaaf moet vrijlaten "als straf voor" het vernielen van diens oog. Volgens de nieuwe verklaring van Exodus 21:22-25 moet de vertaling aldus luiden: En indien mannen twisten en zij tegen een zwangere vrouw stoten en haar boreling (jeled) eruit komt en het geen zaak-van-onbekende-dader is, (dan) zal hij (= de dader) zeker beboet worden, overeenkomstig de echtgenoot van de vrouw (het) hem zal opleggen, en alleen hij zal (het) geven. Maar indien het een zaak-van-onbekendedader is, (dan) zult gij (= de gemeenschap) leven (als straf) voor leven geven: Oog (als straf) voor oog, tand voor tand, hand voor hand, voet voor voet, blaar voor blaar, wond voor wond, striem voor striem. Het "oog voor oog, tand voor tand..." aan het eind is, zoals gezegd, de algemene formule om het principe "met gelijke munt betalen" nog eens aan te geven. In deze wet uit Exodus wordt duidelijk dat hier een algemene rechtsregel wordt geilustreerd aan de hand van een concreet — en enigszins gezocht — geval. De regel, dat de gemeenschap uiteindelijk verantwoordelijk is voor de veiligheid op straat en in eigen gebied. De formule aan het eind van de wet wil misschien ook aangeven, dat ook in andere gevallen van letsel de gemeenschap evenzeer verantwoordelijk is. Bij voorbeeld, wanneer een onschuldige wandelaar door onbekende hand een oog of tand moet verliezen. D Prof dr. M. Stol is hoogleraar in het Akkadisch, Ugaritisch en de Geschiedenis van het Nabije Oosten in de Oudheid. G. Cardascia: Mélanges offerts a Jean Deauvillier, 1979, p.169-183 A.S. Diamond: Iraq (19), 1957, p.151-155 A.S. Diamond: Primitive law, past and present, 1971 R. Westbrook: Revue biblique (93), 1986, p.52-69

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1986

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen