VU Magazine 1987 - pagina 18

publiek eenvoudig niet missen. Ook familieberichten b. V.niet. Een legaal advertentieblad met alleen dit soort boodschappen zou een zegen zijn geweest tijdens de bezetting, maar wellicht was dat het eerst verboden. Inderdaad liet de Raad van Voorlichting op 25 juni 1940 al weten dat op den duur een aantal advertentiebladen zou verdwijnen. ' 'Wie gelooft nu, dat de Duitse oorlog tegen Engeland volstrekt verhinderd wordt door een advertentieblad in Lutjebroek?" raast Schilder. De nazi's zagen wel enig verband. De advertentiestroom diende naar de kranten te worden geleid om daarin gekoppeld te worden aan de nazi-lectuur. Ontsteld zullen de krantedirecties niet hebben gereageerd. Ook in ander opzicht bleek doorverschijnen voor de kranten een goudmijntje. Op 10 mei 1940 betaalden de Standaardabonnees f 3.30 per kwartaal. Daar kregen ze elke dag een dikke krant voor in de bus. December 1944 is het produkt ingeschrompeld tot een velletje papier per week, maar het abonnementsgeld blijkt per kwartaal te zijn gestegen tot f 3,47!

W

aarom hebben verreweg de meeste kranteuitgevers en journalisten (er waren uitzonderingen) zich laten gebruiken door het nazi-bewind? Waarom hebben slechts enkele journalisten het bijltje er bij neergegooid en waarom staakte slechts een enkele krant (Friesch Dagblad) de uitgave? Drs. Vos in zijn Overioonlezing; "De beweegredenen en factoren die dat blij-

Oplagen van Nederlandse kranten in 1943 hoger dan ooit ven hebben bepaald en beïnvloed waren van uiteenlopende aard: vrees om een baan met inkomsten op te zeggen, angst voor repressailles (die zeker niet onterecht was), verantwoordelijkheidsbesef en trouw aan de krant waaraan men al zo lang verbonden was, voorkomen dat die functies in handen van NSB-ers zouden komen, bescherming van personeel en eigendommen, het ontbreken van duidelijke vingerwijzigingen van politieke, maatschappelijke en kerkelijke voormannen, het sluipende karakter van de verscherping van het persbeleid en last but not least het feit dat de ontwikkeling van de oplage- en abonneecijfers duidelijk maakte dat er een onverminderd grote vraag naar kranten bleef.'' D

16

aan verdiend?" het antwoord: je hebt het helemaal niet verdiend, het is al erg genoeg zonder dat je je met die schuldvraag kwelt. Gezien de grote n een op een45-toerenplaatje verspreid spontaan oplage die Kushner hiermee bereikt moeten er heel wat mentweegesprek tussen Wim Zonneveld als 'interviewer' en sen zijn die hun lot wél zien als gevolg van enig straffend geGodfried Bomans als 'maesricht van een allerhoogste. De tro', uit 1962, zegt de laatste opvatting dat een mens hem dat wat de musicus te zeggen heeft is: leed. Zonder smart kan overkomend ongeluk 'verdiend' heeft gaat ver in onze behij niet scheppen, en daarom heeft het ministerie op de Velu- schaving terug, ligt bij voorwe een Leed-huis gesticht voor beeld ten grondslag aan de wijze waarop krankzinnigen vroekunstenaars die niet lijden. Gekscherend en, denk ik, spre- ger behandeld werden, en is blijkbaar onuitroeibaar. Dit kend uit eigen ervaring constateert Bomans dat een gladjes overigens nog meer in landen veriopen zieleleven in het alge- waarin het calvinisme, the Purimeen niet de ambiance is waar groot kunstenaarschap gedijt. In de meest extreem denkbare vorm is Elie Wiesel, de recente Nobelprijs-winnaar, daarvan een meer dan ontroerende illustratie. Zijn kunstenaarschap is opgeweld uit hetgeen hij, met co miljoenen anderen die het niet kunnen navertellen, heeft on(3 dergaan tijdens de sjoa, de 'ho- cc locaust' in de nazi-kampen. Hij heeft zijn gaven, met hoeveel er zelfoverwinning, ten dienste weten te stellen aan dit-nooit-

zondebokken, om ze daarvoor aansprakelijk te stellen. Als in ons land nog tienduizenden lijden aan de gevolgen van oorlog en verzet meer dan veertig jaar geleden, dan dient zich geen gemakkelijke zondebok meer aan, behalve misschien de gemeenschap die hun leed zelfs in financiële zin nog steeds niet voldoende heeft willen erkennen en vergoeden. Daarom laait zo nu en dan de publieke emotie hoog op over een wel aanwijsbare zondebok: de zaak rond 'de drie van Breda' in 1972 was zo'n voorbeeld, de rel om de Centrum-partij en die om de 'zwarte weduwe' in 1986 eveneens. Al onze kwaadheid om

tan ethic, vaste voet heeft gekregen dan elders, gezien Kushner's verkoopcijfers. Voer voor theologen! Maar met die constatering zijn we er nog niet. Als Kushner God vrijpleit van het willen veroorzaken van leed, wat blijft er dan over van Zijn almacht, als Hij ons daarvan niet vermag t e vrijwaren? "Onze tegenspeler, de duivel, gaat rond als een brullende leeuw, zoekende wien hij kan verslinden" is een concessie aan een heidens gevoel diep onder het oppervlak van onze cultuur, namelijk dat er een macht van den boze is. Als God dan tegen het kwaad geen daadwerkelijke bijstand verleent, wie dan wel? En aan welke kant staat Hij trouwens als niet een natuurkracht ons treft, maar de ene mens de ander iets aandoet? Aan de kant van de arme en verdrukte, zegt ook Kushner. Hoezo, Hij kan toch juist niet ingrijpen?

het leed zovelen aangedaan stort zich dan op zulke gevallen - vier raadsleden op duizenden andere, een pensioen aan de weduwe van een eveneens wettig gekozen NSB-kameriid - die naar hun aard en omvang toch niet die aandacht verdienen.

I

Leed kan dus het meest grootse in de mens opwekken. Niemand zal het echter in zijn hoofd halen om op grond hiervan bewust leed te gaan toebrengen. Liefst zouden we alle lijden uitbannen, het visioen van de Apocalyps ("En nooit zal de dood er meer zijn, geen rouw, geen geween en geen smart'') is ons nog altijd liever dan de meest grootse uitingen van het tragische. En toch zitten er in de joodse en in de christelijke traditie diepe wortels van het tegendeel. Zo diep, dat de verschijning van een boekje met de, toch voor de hand liggende, boodschap dat God niet wil dat wij lijden, dat Hij ons tot troost is maar ons niet kan afschermen van het lijden, dat zo'n boekje met name in Amerika en in ons land maandenlang prijkt op de lijst van meest verkochte boeken. Ik bedoel 'Wanneer het Kwaad goede mensen treft' van de Amerikaanse liberale rabbijn Harold Kushner. Als iemand iets vreselijks overkomt, zegt hij, dan is op de zo vaak gestelde vraag "waar heb ik dit

Het leed en de zondebok

Hebben we regelmatig zo'n soort wraak- en boete-ritueel nodig om geestelijk gezond te blijven in het aangezicht van het lijden dat toch onderdeel blijft van 'la condition humaine'? Misschien, maar zo'n ritueel bezweert dat lijden niet. "Suffering is permanent, obscure, dark. And shares the nature of infinity" (Wordsworth). Met zo'n publieke opwinding over een pensioen pogen we, vrees ik, diepere angsten te bezweren. In het geval van geweld tegen zittende volksvertegenwoordigers, of van onttrekking van pensioen aan weduwen van gewezen volksvertegenwoordiWe hebben de omvang van het gers, wordt het ook nog een lijden kunnen terugdringen: de volksgericht ten koste van onze techniek, de mensenrechten, de zo moeizaam verworven rechtssociale zekerheid. Maar de tra- orde. nen zijn gebleven. Dat is onduldbaar, en dus zoeken we VU-MAGAZINE —JANUARI 1987

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen