VU Magazine 1988 - pagina 121

vrijwel elke dissidente schrijver een antipoliticus; iemand die zich verzet tegen de grijpgrage tentakels van de staat die ook het laatste restje individuele vrijheid op politieke wijze wil verpulveren; een verzet tegen een staat die zijn neus in zaken steekt die hem niet behoren aan te gaan. Iemand als Konrad zegt dan ook niet zozeer een andere cultuurpolitiek te willen, maar minder cultuurpolitiek en minder cultuurpolitici. Ongeveer op gelijke wijze kan Thomas Mann een antipolitiek schrijver genoemd worden. Hij besluit na 1918 echter om toch voor de Weimarrepubliek te kiezen. Anders dan hij aanvankelijk dacht, is in een democratie de cultuur niet het nederige knechtje van de politiek, maar biedt de democratie juist een zekere garantie aan de cultuur om eigen baas te zijn. Pas toen de politisering van de cultuur totalitaire trekken aannam, ging Thomas Mann zich direct bemoeien met de politieke woelingen. Van harte ging dat niet. Pas in een relatief laat stadium, in 1936, keerde hij zich in het openbaar tegen het nazi-regime. In zijn dagboeken, waarvan sinds kort een gedeelte is vertaald, maakt hij gewag van zijn aarzelingen. Hij ziet het schrijven van een pohtiek pamflet als "artistieke desertie". Toch blijkt uit diezelfde dagboeken dat hij al van meet af aan niets in de nazi's ziet; telkens laat hij zich in de meest furieuze bewoordingen over hen uit. Tot een openlijke stellingname kwam het pas na een persoonlijke gebeurtenis. Het afnemen van zijn staatsburgerschap en het afnemen van een eredoctoraat waren de schoff'eringen die hem over de drempel van het politieke bedrijf heenduwden.

W

at in die aanvankelijke terughoudendheid ook meespeelde, was een zekere superieure minachting die Thomas Mann, zoals talloze intellectuelen, koesterde ten aanzien van het naziregime. Men zou het een typische intellectuelenfout kunnen noemen om te denken dat de domheid, belichaamd door de nazi's, het altijd moet afleggen tegen de intelligentie. De ontreddering was dan ook groot toen het tegendeel bleek waar te zijn. De overwinning van de barbarij op de beschaving-was voor veel schrijVU-MAGAZINE—MAART 1988

vers zo onverdraaglijk, dat een aantal van hen zelfmoord pleegde. In Nederland maakte onder andere Menno ter Braak, die bevriend was met Thomas Mann, een einde aan zijn leven. Een treffende beschrijving van die onderschatting van de nazi's geeft Klaus Mann, de oudste zoon van Thomas, in zijn autobiografie Het Keerpunt. Hij vertelt daarin hoe hij in 1932 eens vlak bij Hitler zit in een theesalon, die daar met enkele kameraden lekker zit te smullen van aardbeiengebakjes. Klaus Mann inspecteert de fysionomie van de partijleider zorgvuldig en wat ziet hij: een boosaardige spitsburger met een hysterisch vertroebelde blik en een bleek opgezwollen gezicht. "Niets dat een aanduiding zou kunnen vormen van grootheid of enige begaafdheid!" En wanneer hij het armzalige niveau be-

luistert van het gesprek dat aan de Scene uit de film andere tafel wordt gevoerd, voegt hij 'Doctor Faustus', gemaaakt op basis van er aan toe:"Bestel nog maareen aard- Mann's boeli: afzwebeiengebakje, Schicklgruber - het ren van de humane vijfde zeker? - over een paar jaar kun verwekelijking. Foto Kippa je het je niet meer veroorloven; een bedelaar zul je zijn over een paar Nazi-Duitsland: de jaartjes, totaal vergeten. Jij komt overwinning van de barbarij op de benooit aan de macht!" schaving. Iemand als Klaus Mann mocht dan Foto's ABC aanvankelijk het gevaar onderschat hebben; nadat de nazi's aan de macht waren gekomen behoorde hij tot de meest actieve opposanten. Er zijn echter ook intellectuelen geweest bij wie geen sprake was van onderschatting, die bij volle bewustzijn de nieuwe baas hun diensten aanboden. In de grote roman Doctor Faustus die Thomas Mann in 1947 publiceerde, een boek over de levensgeschiedenis van een componist, komt een portret voor van een groep van dergelijke in31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen