VU Magazine 1991 - pagina 28

Werkelijkheid is geen object meer maar een proces waarvan we zelf deel uitmaken. Veranderd tijdsbesef in wetenschap, cultuur en samenleving.

Tijd in deze tijd De woorden 'deze tijd' geven een nogal rekbare tijdsruimte aan. In dit geval echter worden zij omgrensd door de laatste twintig jaren, want in deze tijd valt de werkzaamheid van VU-Magazine. Maar is er juist over die laatste twintig jaar dan iets bijzonders te vertellen over de rol die juist in die periode het verschijnsel tijd is gaan spelen? Zeer zeker. Het gaat immers over de fase na de revolutiedromen, zeker in de studentenwereld, na de stoutmoedige utopieën, na het elan om een nieuw begin met alles te maken en met het oude af te rekenen. Maar daarna kwam de terugslag: het afhaken, de sfeer van het balen, het niet meer zien zitten. Even leek het alsof de tijd werd teruggedraaid, althans stil stond. Maar toen kwam er toch een nieuw elan: de tijd gaat door, wij zelf moeten de tijd laten doorgaan, want nog verborgen en nieuwe mogelijkheden beginnen zich voor te doen. Het was alsof we door een vlies tot heden gescheiden zijn van grote doorbraken op allerlei gebied. Zij doen zich al voor, maar aarzelend, schokkend soms. In de nieuwe politieke verhoudingen tussen Oost en West, in Europa na begin 1993, in medisch onderzoek, zoals op het gebied van kanker, waar oplossingen soms bijna voor het grijpen leken te liggen - en leek dat ook niet het geval met kernfusie, een nieuw economisch bestel, de toegang tot een nieuwe spiritualiteit?

K

Foto Bram de Hollander

CA. VAN PEURSEN 26

ortom: de tijd is niet meer monotoon, ook niet meer de alsmaar versnelde beweging van ontdekkingen, publikaties, bevolkingstoename. De tijd kan vlugger of langzamer lopen naargelang de mens er vat op krijgt en de wereld er in meespeelt. Als grondkenmerk van dit tijdsbesef zou men kunnen aanmerken de overgang van zelfstandige naar werkwoorden. Het is zelfs een hinderlijk taalgebruik geworden om achter alle zelfstandige naamwoorden (school, feest, onderneming, enz.) het toevoegsel '-gebeuren' te zetten. Maar daar ligt een verande-

ring in tijdsbesef achter. Deze is al veel eerder aangekondigd, onder meer op het gebied van de filosofie. Nemen we slechts twee titels van onderhng zeer verwijderde denkers. Heidegger schreef in 1927 'Sein und Zeit r, waarin het vroeger zo statische begrip van het Zijn benaderd werd vanuit het dynamische tijdsbegrip. De tweede titel is van Whitehead: 'Process and Reality' (1929). Whitehead laat zien dat 'ding-woorden' (zelfstandige naamwoorden) eigenlijk tijd-woorden zijn. Een ster is zo geen ding of voorwerp, maar een proces van gedurige veranderingen van onder meer thermodynamische aard binnen de tijdsruimtelijkheid van een uitdijend heelal. En zo is het er met alles aan toe wat bestaat. Zelfs de hele wereld, ja, God zelf, moet vanuit de tijd begrepen worden. Het proces van een tijd die zich steeds meer naar de voorgrond drong, is doorgegaan. De fysicus C.F. von Weizsacker schreef dat als men het vernisje van het woord 'natuur' in de moderne natuurwetenschap wegkrabt, men het woord 'geschiedenis' ontdekt. In de theologie werd het 'hoogste Zijn' als vertaling voor de heilige Godsnaam, steeds meer vervangen door werkwoordsvormen, zoals 'Ik zal bij jullie zijn'. En juist in de laatste tientallen jaren staat nfet meer zo zeer de vraag centraal of God er is, of Hij wel bestaat, dan wel hoe Hij met mensen geschiedenis maakt.

I

n de biochemie deden zich zeer beslissende wendingen voor. De mens bestaat wellicht miljoenen jaren. Pas de laatste honderd jaar ging hij beseffen hoe hij is opgenomen in heel een kosmisch evolutieproces. En pas de laatste halve eeuw werd duidelijk hoe er een biomechanisme bestaat voor de overdracht van eigenschappen, het DNA. Nog later volgde de ontdekking dat dit DNA als een historische tekst ontcijferd en leesbaar gemaakt kan worden. Tenslotte kwam de tijd in nog grotere versnelling toen men experimenteel kon waarmaken dat de VU-MAGAZINE~JANUARI 1991

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen