VU Magazine 1991 - pagina 493

tuur trekken zich van dit gevoel voor proporties niets aan. Het weer is een niet-lineair systeem, waarin kleine veranderingen in de beginsituatie buitengewoon drastische consequenties kunnen hebben. Als ik in Amsterdam nies, kan dat een storm in New York tot gevolg hebben. Dat lijkt een tikje boud, maar E.N. Lorenz, een van de godfathers van de chaos-theorie, drukt zich in nauwelijks andere bewoordingen uit. Kan de luchtverplaatsing van een opvliegende vlinder een orkaan in Brazilië veroorzaken?, zo vroeg hij zich ooit af. Om het met iets meer wetenschappelijk verantwoorde nuance te zeggen: zeker is dat door een aantal onbeduidend ogende factoren een door de meteorologen geheel onvoorziene depressie kan ontstaan. In die zin ook is de atmosfeer zowel chaotisch als ordelijk. Er heerst chaos omdat door specifieke omstandigheden iets gebeurt wat niet voorzien was. Maar tegelijkertijd is er ook orde. In de uiteenlopende luchtstromingen kristalliseert zich een duidelijk patroon uit: de depressie. In dat verband spreken de chaos-onderzoekers bij voorkeur over het vermogen tot zelforganisatie van de natuur. Het determinisme is niet afgeschaft; nog altijd staan de oorzaken en de gevolgen in een zekere relatie tot elkaar en kun je niet spreken over blind toeval. En nog altijd ook zijn in de atmosfeer de bewegingswetten van Newton geldig. Wat echter niet meer kan, is op grond hiervan ver vooruit blikken.(.) De meeste chaos-onderzoekers schuwen speculaties over de maatschappij-theoretische implicaties van hun benadering. Toch zijn de parallellen met het hedendaagse denken over de samenleving te frappant om er met afgewend gelaat aan voorbij te kunnen gaan. Zo is duidelijk dat het op aloude leest geschoeide denken over een planmatig in te richten samenleving, op zijn laatste benen loopt. Grote toekomstscenario's worden er niet veel meer ontworpen. Het centrale, richtinggevende karakter van de overheid verkruimelt als beschuit in de handen van de beleidsmakers. Maar de chaos-theorie maakt duidelijk dat het risico dat berekeningen kunnen ontsporen, niet altijd negaVU-MAGAZiNE—DECEMBER 1991

tief hoeft te worden beleefd, of op catastrofes moet uitlopen. Evenmin als in de atmosfeer heerst in de menselijke samenleving louter anarchie. De samenlevingsvormen

zit, de hele zaak overziet en naar zijn hand zet, werd terloops naar het museum van de organisatie-archeologie verwezen. Het management zou zich eerder moeten richten op

bezitten niet minder dan luchtstromen een verrassend vermogen tot zelforganisatie. Losjes gestructureerde systemen hebben de neiging flexibel te reageren op prikkels van buiten, terwijl stabiele, sterk hiërarchische systemen nauwelijks tot laveren in staat zijn en log en massief op hun doel afstevenen; een doel dat ze overigens zelden bereiken.(.) De maatschappelijke variant van de chaos-theorie klinkt misschien toch een tikkeltje anarchistisch, goed in het straatje passend van krakers en oudere jongeren. Het opvallende is echter dat het zogeheten establishment er de afgelopen jaren niet minder zijn voordeel mee heeft gedaan. Zo hield een software-bedrijf in '88 een congres waar vele honderden managers met gespitste oren luisterden naar de verhalen van voorvechters van de chaos-theorie. Niemand die gek stond te kijken van de adviezen aan het bedrijfsleven: kleinere semi-autonome werkeenheden waarmee werknemers zich kunnen identificeren, en plattere organisaties met minder staf Het idee dat de manager als een hoofdmachinist aan de top van de onderneming

het 'vrouwelijke' aspect van het koesteren van relaties en het bieden van ondersteuning. Chaos-theorie met een feministisch randje. Al die pogingen om een nog nauwelijks goed uitgekristalliseerde theorie op een ander terrein toe te passen dan waarop zij oorspronkelijk ontwikkeld is, kunnen snel iets geforceerds krijgen. Misschien kan de maatschappelijke variant van de chaos-theorie nog het best worden opgevat als een zinvolle metafoor; een hulpmiddel dat aangeeft dat er andere, betere manieren zijn om naar de samenleving te kijken dan in de traditionele Newtoniaanse termen. De chaos-theorie als metafoor kan verhelderen dat het idee van een eenduidig bepaalbare toekomst aan flarden is geblazen. Al die hedendaagse systeempjes hebben nog wel hun doelstellingen, maar een klein zuchtje wind kan al weer een bijstelling van de koers betekenen. Waar het maatschappelijk geheel - voor zover je nog over iets dergelijks kunt spreken - op afstevent, daar valt nauwelijks een zinnig woord over te zeggen. D 43

De schoonheid van chaos: een geordende vorm als resultaat van zich onvoorspelbaar voortbewegende punten op een computerscherm. Illustratie Mario Markus en Benno Hess

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen