VU Magazine 1992 - pagina 235

rrIn

de politiek konten niet de werkelijk begaafden hoven. Politiek is vaak platte haantjesjagevij van mensen met zeer beperkte vermogens. ^^ B

Winnen of verhezen kan toch geen maatstaf zijn voorgeUjk hebhen? "Nee, dat is waar." D e kritiek op de industriële samenleving is nooit helemaal verstomd. In de jaren zeventig kwam Oerlemans persoonlijk in aanvaring met nieuwe representanten van die kritiek. H e t was, zo ging het gerucht, gedaan met het kapitaHsme - meestal aangeduid als /aafkapitaUsme, een systeem in zijn nadagen, dat mocht wel duideHjk zijn - en geen democratische schijn kon het fascistoïde wezen van dat systeem verhullen. Als Oerlemans coUege gaf over revolutionair conservatisme of over fascisme stroomden de marxisten de zaal binnen. "De ideeën die deze neomarxisten er op na hielden waren werkeHjk schandahge fantomen. Maar aan de andere kant schiep ik er ook wel een zeker plezier in om daar tegen in te gaan. Je bent een hele tijd bezig dat marxisme te bestrijden en daar iets beters voor in de plaats te stellen. Vrij snel, zo rond 1977 smolt dat marxisme weer weg. Je hebt dan een soort aanvalshouding ontwikkeld, een wetenschappeHjke agressie waar j e geen kant meer mee op kunt. Die houding was toen gewoon nutteloos geworden. Ik stelde mij de vraag: wat m o e t j e nu met zo'n vak als geschiedenis? Ik ben niet de enige die zich wel eens afgevraagd heeft: wat doe ik nu eigenlijk?" In die periode ging Oerlemans zich intensiever bezighouden met iets wat hij toch al lange tijd deed: gedichten schrijven. "Ik had al gedichten Hggen, die ik in de tijd dat ik strijd leverde met het marxisme niet had willen publiceren. Zo rond 1977, '78 vond ik daarvoor de tijd gekomen. Er is ook een zekere overeenkomst tussen die wetenschap van mij en poëzie. Ik heb mij in mijn wetenschappeHjke werk altijd geïnteresseerd voor Hteraire bronnen, voor het subjectieve en het biografische. Daarbij heb ik mij steeds geïnteresseerd voor figuren die vanuit een nihiHstisch uitgangspunt een illusiewereld, een idyllische wereld, probeerden op te bouwen, voor mensen met een noem het romantische, inslag. Dat nihüisme is het uitgangspunt voor zowel mijn wetenschappelijke werk als mijn poëzie. Ik heb ook nooit het gevoel dat het tegeHjkertijd historicus en dichter zijn, strijdig met elkaar was. De buitenwereld vond dat wel."

•

Dat is vreemd, fuist hij de geschiedschrijving staat het hteraire element toch in hoog aanzien? "Dat zeggen ze nu weer. Het is jarenlang gebruik geweest om te zeggen dat Hteratuur niet mag in de geschiedschrijving. Je moest wel helder zijn, maar mocht niet mooi en meeslepend schrijven. 'Weg met al die onzin, w e moeten meer getallen hebben. Pas als de geschiedschrijving zoveel mogeHjk Hjkt op de natuurkunde is er sprake van echte wetenschap.' Die stroming is vanaf ongeveer 1975 sterk tot ontwikkeling gekomen. Eindjaren tachtig komt er eerherstel voor de meer literaire geschiedschrijving. W e hebben een periode van ruim tien jaar gehad dat daar vrij minachtend over gedaan werd." •

Is de aandacht voor het individuele typerend voor een historicus die ook dichter is? "Het individu is de kleinste historische eenheid en een eenheid die eindeloos lang verwaarloosd is. Als j e iets wilt begrijpen van Heine of Rousseau en hun tijdgenoten zul je op zoek moeten naar hun motieven, naar bronnen die een zeer persoonlijk karakter hebben. Ego-documenten zijn voor mij van grote waarde. Ik probeer in mijn werk een verband te leggen tussen dat individuele en het ontstaan van politieke en culturele bewegingen. De nadruk Hgt wat mij betreft op verschijnselen als sociale m o biliteit en de standenmaatschappij, en de daarbij behorende gevoelens van frustratie en ressentiment. "Het gedrag van mensen kun j e vaak voor een deel verklaren uit gefiiistreerde ambities. Het is opvaUend dat veel van die verschrikkelijke nationaHsten rond 1900 half gelukte of helemaal mislukte middenstanders waren, of tot het academisch proletariaat of de arme advocatuur behoorden. In die kringen leefde een sterke behoefte om zich te verheffen, om zich aan te sluiten bij de grote emancipatorische bewegingen van hun tijd. Mijn opvatting is dat de kern van hun drijfveren zat in hun persoonHjk leven. D e hele standenmaatschappij is in ongeveer honderd jaar in elkaar gestort en dat is een enorm drama geweest. Al die gefi-ustreerde mensen voelden de spanningen van de maatschappelijke ongelijkheid aan den Hjve. "In de geschiedschrijving bestaat maar weinig aandacht voor sociale mobihteit. Aan de ene kant had je de conservatieve, confessionele geschiedschrijving. Daarin overheerste het beeld van de stabiele standenmaatschappij. Aan de andere kant hadden de marxisten de neiging om de doorstroom tussen de 'klassen' volkomen te bagatelliseren. Marx vond die sociale mobihteit maar een tijdelijke afwijking. Het idee dat mensen individueel carrière maken en dat die tendens alleen maar zal toenemen, paste niet in zijn theorie van de klassenstrijd. Al die carrières die maar niet van de grond kwamen, vormden mijns inziens belangrijke kiemen voor het ontstaan van nieuwe ideologische bewegingen. Tijdens hoorcolleges doe ik niets anders dan

13

vu MAGAZINE JUNI 1 9 9 2

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen