VU Magazine 1993 - pagina 477

^ULDE EROTIEK HET HOOOUED werd gegeven", betoogde de rabbijn. "De geschriften zijn heilig, maar het Lied der Liederen is het heiligste van het heiligste." De vergadering was overtuigd en het Hooglied kreeg zijn plaats in de canon als een van de vijf 'Megillot', de vijf boekrollen, waartoe ook Ruth, Prediker, Klaagliederen en Esther gerekend worden. O o k binnen de christelijke traditie is er getwijfeld over de vraag of een onverhuld erotisch boekje als het Hooglied, waarin bovendien de naam van God slechts één keer voorkomt, wel in de bijbel thuis hoort. Tot op de dag van vandaag hebben sommigen er moeite mee. "Lijkt niet alles v/at we er lezen erotische lyriek, luchtige scherts, minnekout en onverholen passie?" vraagt een twintigste-eeuwse commentator zich af

Geestelijk Over één ding zijn de predikers en geleerden van alle tijden het meestal wel eens: het Hooglied mag dan zijn plaats in de bijbel hebben, het moet in elk geval niet vanuit de letterlijke - erotische - betekenis gelezen worden. Het is geen 'gewoon' liefdesgedicht, geen lied over het brandend verlangen van een man en een vrouw naar elkaar. Maar wat is het dan wel? H o e m o e ten we het bijbelboek begrijpen? Allerlei interpretaties zijn de revue gepasseerd. In het Hooglied wordt de liefde tussen God en Zijn volk bezongen, stelden de rabbijnen. Van christelijke zijde meende men er de lotgevallen van God met de kerk in te lezen. Anderen verdedigden een persoonlijker interpretatie: in het Hooglied kan de gelovige zijn eigen smachtend verlangen naar God terugvinden. En uit de Middeleeuwen zijn verder nog commentaren bekend, waarin de bruid uit het Hooglied het symbool is voor Maria. Hoe het ook zij, in de meeste interpretaties staat de geestelijke liefde

centraal. Want "de lichamelijke liefde komt van Satan", zoals de kerkvader Origenes (die leefde in de derde eeuw) in zijn tien banden omvattend commentaar op het Hooglied stelde. "Er bestaat daarnaast een andere liefde, die aan de Geest toebehoort en zijn oorsprong heeft in God. Niemand kan bezeten worden door twee liefdes. Alleen wie alle lichamelijke dingen de rug toe keert, kan de geestelijke liefde verwerven." De geestelijke duiding van Origenes IS tot laat in de vorige eeuv/ de meest gangbare uitleg van het 'Lied der Liederen' gebleven. Letterlijke lezing bleef een uitzondering. Een van de zeer weinige commentaren, waarin een letterlijke lezing van het H o o g lied werd aanbevolen, was dat van de vierde-eeuwse Theodorus van Mopsuestia. We kennen het geschrift alleen uit de verhandelingen van de tegenstanders. Het commentaar zelf is hoe veelzeggend - verloren gegaan en de schrijver werd vanwege zijn opvattingen scherp veroordeeld.

Zondige erotiel< Ook in de middeleeuwse studies van het Hooglied viert de geestelijke interpretatie hoogtij. In haar proefschrift 'De mooiste onder de vrouwen' neemt Eloe Kingma de twaalfde-eeuwse commentaren op het Hooglied als uitgangspunt voor een onderzoek naar religieuze idealen. Hoe kwam men ertoe in een tijd waarin ascese alom gepredikt werd en het lichaam als bron van smerigheid en zonde gold, zich zo intens bezig te houden met een toch wel zeer erotisch gedicht als het Hooglied, vraagt Kingma zich af. Het antwoord op die vraag lijkt: de allegorie. Door het Hooglied in elk geval niet letterlijk te lezen, kan men aan de zondige erotiek ontkomen. De allegorische methode, waarbij elk woord begrepen wordt als verwijzend naar iets anders, stamt uit de oudheid, maar maakt in de Middel-

eeuwen een nieuwe bloeitijd door. Vooral de mystieken hebben een krachtige voorkeur voor het symbolisch opvatten van bijbelteksten. Men zoekt en vindt in de bijbel niet meer in eerste instantie argumenten en bewijzen voor bepaalde dogmatische waarheden, maar beschouwt de tekst als een 'besloten tuin' waarin de ziel ronddwaalt en gelukzaligheden geniet. De geestelijke betekenis van een bepaald bijbelwoord vormt de aanleiding voor uitweidingen en beschouwingen, die al lang niet meer in direkt verband staan tot de tekst die men aan het uitleggen was. Z o heeft de grote mysticus Bernard van Clairvaux (1090-1153) 86 preken gewijd aan de twee eerste hoofdstukjes van het Hooglied, waarbij hij alle ruimte neemt voor associaties, zijsprongen en uitweidingen. "Wie mij van een al te gemakkelijke en willekeurige uitlegging wil beschuldigen, die moge weten: ik heb niet zozeer gestreefd naar de uitlegging van de tekst, als wel in de bijbeltekst een aanleiding gevonden om dat te zeggen wat het hart verheugt te zeggen", zo verdedigt Bernard zelf zijn methode.

Borsten Kingma heeft in haar proefschrift heel wat staaltjes van allegorische schriftuitleg bijeen gebracht. De eerste t\vee verzen van het Hooglied bijvoorbeeld hebben de commentatoren aangezet tot velerlei beschouwingen: "Hij kusse mij met een kus van zijn mond, / want beter dan wijn zijn je borsten". Probleem voor veel uitleggers was de betekenis van de borsten. Door Joodse schriftgeleerden waren m de loop der tijd al verschillende mogelijkheden geopperd: de twee borsten waren het symbool voor de twee stenen tafelen, meende de een. Ze stonden model voor Mozes en Aaron, stelde een ander. En een derde op-

35 v u MAGAZINE DECEMBER 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen