VU Magazine 1996 - pagina 208

OP DE PLANK Thomas A. Bass, 'Reinventing the Future: conversations with the world's leading scientists', Addison-Wesley, $14,00. Een collectie van elf goed geschreven interviews met onderzoekers die het ver schopten door tegen de stroom in te roeien. Ze vertellen niet alleen over hun werk, maar ook over hun achtergrond, opleiding, over wat hen inspireerde, hoe ze aankijken tegen de wereld, hun onderzoeksterrein en het onderzoeksbeleid. We maken onder andere kennis met Thomas Lambo, die de westerse psychiatrie aanpaste aan en inpaste in de tradities van zijn Afrikaanse vaderland, met Richard Dawkins, die vaal<: wordt verguisd om zijn gen-centrisme, maar die veel verlichtere ideeën heeft over genetische bepaaldheden dan de gemiddelde bioloog, met Etienne-Emile Beaulieu die de abortuspil ontwikkelde vanwege de ellende waarmee hij als beginnend arts werd geconfronteerd, met Farouk El-Baz, een Egyptische mijnbouwingenieur die paleontoloog werd. Met Norman Packard die de chaostheorie hielp ontwil<:kelen, zich bezighield met het modelleren van evolutieprocessen en zo ongeveer alles verder nog, en die nu probeert om de aandelenmarkt te voorspellen. En elke kennismaldng is verhelderend, (BV) Kevin Kelly, 'Out of Control: the new biology of machines, social systems and the economic world', Addison-Wesley, $16,00. Heel veel systemen hebben hun stabiliteit en hun wendbaarheid te danken aan het feit dat ze niet op een hiërarchische manier, door een centrale instantie, worden bestuurd. Dat geldt voor mierenkolonies en voor het menselijk lichaam. Het geldt voor goed werkende robots en andere kunst-

Chronique scandaleuse zijn aan hem niet besteed. Hij trekt vooral degenen van hun voetstuk die de wetenschap van haar voetstuk willen trekken. Die ontmaskeraars zijn onder andere te vinden op het terrein van het wetenschapsonderzoek. Vroeger bestond de geschiedenis van de wetenschap uit een opsomming van grote ontdekkingen door grote mannen; de kennis groeide en groeide maar. Dat is allemaal veranderd. Hedendaagse wetenschapsonderzoekers zijn vooral geïnteresseerd in de maatschappelijke belangen die richting geven aan de wetenschap, in rivaliteiten tussen onderzoekers en in persoonlijke eigenaardigheden. Dat is allemaal heel interessant, wetenschap speelt zich immers niet af in een sociaal vacuüm. Door echter zo de nadruk te leggen op rivaliteiten en persoonlijke eigenaardigheden wordt wetenschap echter ook verdacht gemaal<t; onderzoek bedrijven als een vorm van najagen van benepen eigenbelang. Dat een wetenschapper in wezen alleen maar achter grote auto's en mooie vrouwen aanzit, zegt nog weinig over de kwaliteit van zijn onderzoek. De groei van de kennis, schrijft Van Heerden, is door die vorm van geschiedschrijving verworden tot een chronique scandaleuse.

De filosofisch essayist faap van Heerden kan op prachtige, ironische wijze spelen met filosofieën en wetenschappelijke theorieën. In een van zijn stukken beargumenteert hij bijvoorbeeld dat de wereldbeschouwing der dieren te weinig aandacht krijgt. Hij oppert de gedachte dat er onder de muizen weinig sympathie bestaat voor het postmodernisme. Onder de huisdieren is dat anders, die zijn geïnfecteerd door het decadente fatalisme dat de werkelijkheid niet kan worden gekend. Maar Van Heerden is daar grootmoedig over. "Het geeft geen pas op huisdieren neer te kijken, omdat zij in de metafysica van de ontoereikendheid zijn gaan geloven." Van Heerden gebruikt zijn talent tot ironiseren niet om de wetenschap en de filosofie te ridiculiseren. Integendeel, in wezen is hij een buitengewoon serieus auteur, iemand die op bijna ouderwetse wijze gelooft in de wetenschap. Zijn ironie heeft juist vooral betrekking op degenen die de wetenschap ironiseren en haar zogezegd van valse aanmatiging willen ontdoen. De postmoderne relativeringen WETENSCHAP,

CULTUUR

Van een andere flank wordt de wetenschap aangevallen door mensen die vinden dat wetenschap maar een van de vele mogelijkheden is van kennisverwerving, en zeker niet de beste. Met name zijn er nogal eens stemmen te beluisteren die zeggen dat literatuur eigenlijk betere kennis van de werkelijkheid oplevert dan een wetenschap als de psy&) SAMENLEVING

26

- MEI

1996

chologie. Van Heerden heeft die stelling al eerder bestreden in zijn boek 'Wees blij dat het leven geen zin heeft', en hij werkt zijn argumenten (maar herhaalt ze soms ook letterlijk) in dit nieuwe boek verder uit. Psychologie en literatuur hebben niet zo heel veel gemeen. In de wetenschap bestaat een zekere vorm van vooruitgang, van groei van kennis. Een probleem dat opgelost is, hoef je niet nog eens opnieuw te behandelen. In de literatuur bestaan daarentegen geen nijpende problemen die dringend om een oplossing vragen, waarbij alle ogen gericht zijn op Harry Mulisch. Van Heerden is daarom duidelijk in zijn oordeel: "Wat een schrijver over wat voor onderwerp ook zegt bevat geen kennis, maar slechts een suggestie van kennis." Aan het slot vraagt Van Heerden zich bezorgd af of wij er wel voldoende zijn voorbereid op de aanstaande instorting van het postmodernisme, en of we wel weten welke ellende in de interpersoonlijke en sociale sfeer dit teweeg zal brengen. Na de val van het communisme volgt stralcs die van het postmodernisme. Van Heerden heeft zelf zijn steentje bijgedragen aan die val, maar loopt niet weg voor de gevolgen daarvan. En zo hoort het ook. (KN)

Jaap van Heerden, 'Schrikbewind der verzinsels', Prometheus, f. 29,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen