E voto Dordraceno - pagina 359

ZONDAG

HOOFDSTUK

XIII.

347

II.

ook ten tweede het beginsel van de heidensche philosophie, om weer op ouden Pantheïstischen trant de grens uit te wisschen en het al ineen te doen vloeien. Men weet dan ook, hoe naast de Reformatoren van meet af de Humanisten stonden, en hoe deze laatsten, o, zooveel verdierven wat de Reformatie begon op te bouwen. Vooral in de Luthersche Reformatie mengde zich dit kwaad op veelbeduidende wijze, en het is Calvijns eere dat hij voor de Gereformeerde volken dit kwaad veel sterker uitdreef. Luther in zijn eerste periode stond wel zuiverder, maar

paden

in

zijn

tweede periode sloeg

hij

bedenkelijke

den Sacramentenstrijd heel de tegenstelling tusschen Wittenberg en de Gereformeerden zich saamtrok in de vraag, in,

en toen eindelijk

bij

of Christus in het brood des

zag

tegelijk

Avondmaals zóó

én brood én de Christus was,

in

was, dat hetgeen men

stond

men

voor

tastbaar

precies dezelfde tegenstelling tusschen Pantheïsme en Theïsme, tusschen

Sem, tusschen ineenvloeiing en onderscheiding waarvoor we ook nu nog staan. En toen Luther nu voor de ineenvloeiing koos, en in de Luthersche belijdenis van den Christus Eutyches' dwaling herleefde, mengde zich metterdaad het oude Germaansche Pantheïsme weer in de

Japhet en

was

de Gereformeerde volken voor dit euvel bewaard heeft. Zwingli ging toen te ver en sloeg in het andere uiterste over, en nam met name uit het Sacrament het verband weg, om alleen de tegenstelling over te houden.

Christelijke belijdenis,

Maar

en

het Calvijns groote verdienste, dat

hij

Calvijn heeft toen én de tegenstelling én het verband gehandhaafd.

Zwingli verviel

in

Dualisme, Luthers volgelingen slopen weer den

weg

van het Pantheïsme op, en Calvijn alleen bleef waarlijk Theïst naar de Heilige Schrift.

Gevolg hiervan nu

is

geweest, dat met

name

in

Duitschland deze aloude

aan het gisten is geraakt. De Hernhutters dreven dit Pantheïsme op mystieke wijs, de bekende Theosofen dropen het in de verklaring van het wezen der dingen, de Luthersche godgeleerden verdedigden het in hun Ubiqueïteitsleer dogmatisch, en de Pantheïstische zuurdeesem

groote wijsgeeren pelijk door.

Fichte,

allengs weer

Schelling

en

Hegel voerden het wetenschapis opgestaan, die. Hern-

Totdat toen eindelijk Schleiermacher

hutter van opvoeding. Theosoof naar neiging, Luthersch naar levenskring

en wijsgeer naar aanleg, alle deze Pantheïstische bestanddeelen

in

één

stelsel vermengd heeft, dat, o, zooveel schoons en bekoorlijks bezat en waardoor destijds schier heel de Luthersche kerk is verleid. Uit Duitschland is toen van lieverlee in allerlei geleerde geschriften dit Pantheïstisch gekleurde Christendom ook in de Gereformeerde landen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen