Ad Valvas 2006-2007 - pagina 203

AD VALVAS 30 NOVEMBER 2006

_W_ETE N S C H A

P

PAGINA 9

Theoloog René Süss choqueert protestanten

Van Luther naar Hitler Radicalen

'Luther was een anti-semiet, maar daar kun je liet met protestanten beter niet over liebben', concludeert de joodse theoloog René Süss. Hij promoveerde in Brussel, maar de faculteit aldaar verbood een handelseditie van zijn proefschrift over Luther en de joden. De VU-uitgeverij durfde dit wél aan.

In zijn proefschrift Luthers theologisch testament - Over de joden en hun leugens betoogt theoloog René Süss dat Luther zijn hele leven een virulente anti-semiet is geweest. Hij promoveerde in het hol van de leeuw, de Brusselse faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid. Wat de Brusselse gemoederen waarschijnlijk het meest heeft verhit, is de rechtstreekse lijn die Süss trekt van Luther naar AdoK Hitler en de holocaust: 'De reformator en de dictator reiken elkaar over de eeuwen heen de hand in hun mateloze, radicale en obsessieve jodenhaat.' "Het is moeilijk te bewijzen dat de nazi's zijn beïnvloed door Luthers anti-semitisme en daardoor tot hun daden zijn gekomen", aldus Süss. "Maar er zijn sterke aanwijzingen. Op 8 september 1940 ging bijvoorbeeld de nazifilm lud Süss in première, een anti-semitische film waarin Luther werd geciteerd: 'Daarom weet, beste christen, dat je naast de duivel geen giftiger vijand dan een rechtgeaarde jood hebt', zegt een personage, waarna hij de door Luther in zijn traktaat aanbevolen Endlösung van de Juden frage oplepelt: synagogen en scholen in brand, boeken afnemen, woeker verbieden, enzovoort." Süss: "Daags na voorstellingen van de film voor nazi-voetvolk werd er in kampen en getto's flink op lo^eslagen." Luther behoort tot de canon van de Duitse culturele identiteit. Hitler haalde hem regelmatig aan, samen met twee andere iconen van de Duitse Zaak: Frederik de Grote en Wagner. 'Hun leven en werk volgen wij in dankbare bewondering', schrijft hij in Mein Kampf.

TEKST: PETER BREEDVELD ILLUSTRATIE: A D VALVAS (naar Lucas Granach de Oude)

'Een christen heeft naast de duivel geen giftiger, bitterder vijand dan een jood, terwijl wij toch memand zo goed bejegenen en tegelijk van niemand zoveel te lijden hebben als juist van die slechte duivelskinderen en dat slangengebroed', schreef de aartsvader van de Reformatie, Maarten Luther, in 1543. Luther vond joden schurkachtige, leugenachtige, werkschuwe godslasteraars. Christenen moesten hun synagogen, scholen en huizen in brand steken, hun boeken afiiemen, rabbijnen op straffe des doods het onderwijzen verbieden, joden een straatverbod opleggen, het woekeren verbieden en ze dwingen écht werk te gaan doen, om hun brood in het 'zweet des aanschijns' te verdienen, zoals God de mens had bevolen. Luther schreef dit allemaal aan het eind van zijn leven in een traktaat 'Over de joden en hun leugens'. Het is een heel bekend traktaat en hierboven staat niets dat niet iedereen die zich meer dan oppervlakkig met Luther bezighoudt, al weet. Toch is Luther fier overeind gebleven als protestants icoon, als de heldhaftige, onaf- hankelijke denker die de hegemonie van de katholieke kerk doorbrak. Geen krasje is er door dit traktaat op zijn imago gekomen. Want het zou alleen dit ene traktaat zijn waarin Luther zich zo over joden uitliet en bovendien kun je het hem nauwelijks kwalijk nemen omdat hij toen een oude, zieke, verbitterde man was.

Abrahams zaad "Luther was geen racist, zoals de nazi's", stelt theoloog René Süss vast. "Hij was een theologische en sociaal-economische anti-semiet. Hij geloofde dat de joden door God waren verworpen. Dat heeft hij uit het oudtestamentische bijbelboek Hosea: Het begin van het woord des Heeren door Hosea. De Here dan zeide tot Hosea: Ga henen, neem u een vrouw der hoererijen, en Idnderen der hoererijen; want het land hoereert ganselijl( van achter den Here. En uit het Evangelie van Johannes: Ik weet, dat gij Abrahams zaad zijt; maar gij zoekt Mij te doden; want Mijn woord heeft in u geen plaats. (...) Gij zijt uit den vaderden duivel, en wilt de begeerten uws vaders doen."

Excuuscircuit "Onzin", zegt theoloog René Süss (67). "Luther heeft zijn hele leven op joden gescholden. In 1513, toen hij colleges gaf over de psalmen, schilderde hij ze al af als de vijanden van Christus en in 1526 schreef hij dat het het lot van de joden was om weg te smelten in de hel. Maar die feiten worden allemaal gebagatel-

De verdediging van de dissertatie werd een grimmige aangelegenheid liseerd in het excuuscircuit." Süss schreef er een proefschrift over. Luthers theologisch testament, en promoveerde een jaar geleden aan de faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid in Brussel. De promotor was zijn vriend, hoogleraar ethiek Jurjen Wiersma. De verdediging van de dissertatie werd een grimmige aangelegenheid. Süss' opponenten leverden harde kritiek, zeiden dat zijn onderzoeksmethode niet deugde en vertrokken meteen na de ceremonie. Nog tijdens de receptie, zegt Süss, werd hem te verstaan gegeven dat hij van zijn proefschrift geen handelseditie mocht uitbrengen. Er werd zelfs gedreigd met juridische stappen. "Maar dat kan toch niet, dat een faculteit iemand tijdens een officiële bijeenkomst een academische graad verleent en vervolgens de publicatie van het proefschrift verbiedt?" vraagt Süss retorisch.

Beet Het verbod werd later per brief bekrachtigd. De voorzitter van de docentenvergadering schreef hem dat 'de vergadering heeft besloten u te doen weten dat zij geen toestemming zal verle-

nen voor het uitbrengen van een handelseditie'. Süss zat ermee en wilde zijn vriend Wiersma niet in verlegenheid brengen. Toen las hij in de krant over de Utrechtse hoogleraar Pieter van der Horst, die afgelopen zomer onder druk van het universiteitsbestuur zijn eigen oratie over islamitisch anti-semitisme censureerde. "Ik dacht: Süss, dit overkomt jou niet. Ik zou willen dat theologie een wetenschap blijft, dat mensen mijn visie met steekhoudende argumenten bestrijden in plaats van dreigen met juridische stappen." Süss wil dat zoveel mogelijk mensen zijn proefschrift lezen en erover discussiëren. Daarom ging hij met zijn manuscript bij uitgevers langs. Overal ving hij bot. Bij de uitgeverij van de VU-boekhandel, de VU University Press, had hij beet.

Overlevingsschuld In 1991 streek hij protestants Nederland ook al tegen de haren in met een publicatie 'Een genadeloos bestaan', over het anti-semitisme van een andere protestantse held, de theoloog Karl Barth. "Dat boek werd niet met

Süss is al jaren bezig met het diepgewortelde anti-semitisme in de christelijke theologie. "Het zit overal waar de klassieke christelijke leer in haar kernelementen is verwoord: de Heidelbergse catechismus, de geloofsbelijdenissen, de leer van de vreugde ontvangen", zegt hij met een ondeudrie-eenheid, de verzoeningsleer, de veriegend gevoel voor understatement. "Ik stugenheid met het jood-zijn van Jezus Chrisdeerde theologie aan de Universiteit van tus. De apostel Paulus was al nadrukkelijk Amsterdam, en daar gold Barth zowat als een niet meer geïnteresseerd in de joodse heilige. Je mocht het er niet over hebben, het Jezus 'van het vlees', hij heeft er een eiwas taboe." gennaam van gemaakt: Jezus Christus." Süss' kruistocht tegen het christelijke anti-semiTerwijl Luther geloofde dat God zich van tisme is volgens Süss zelf terug te voeren op het de joden had a^ewend, stelde Hitler feit dat hij, als kind van een joodse vader en een dat ze genetisch niet deugden. "Twee oorspronkelijk Lutherse, tot het judaïsme bevaststellingen die geen enkele uitweg keerde moeder, de Tweede Wereldoorlog heeft bieden", zegt Süss. "Bovendien geloofde overleefd. "Als de strakke lijn van Himmler was óók Luther dat het vermoorden van joden doorgevoerd, was ik nu beslist dood geweest. geoorioofd was." Hij begrijpt dus niet Nu heb ik een overlevingsschuld." Veel joden waar mensen zo moeilijk over doen. Een spreken hem aan: Waar bemoei je je toch mee, dergelijke Luther-kritiek kan in Duitsland die christelijke theologie gaat ons toch niet aan. blijkbaar wel. Süss legt een exemplaar "Maar we hebben er wel nog steeds last van", van Martin Luther und die Juden (2002) werpt Süss dan tegen. "Ik vind dat joden zich van de Duitse theoloog Peter von der Osmeer met deze materie moeten bezighouden." ten-Sacken op tafel. Ook Von der OstenRené Süss, Luthers theologisch testament - Over de Sacken constateert dat Luther gedurende zijn hele werkzame leven als theoloog joden en hun leugens. VU University Press, Amstereen anti-joodse houding had. Süss is wel dam 2006, 512 pagina's, € 29,95. explicieter in zijn verwijzingen naar het Nieuwe Testament en het Derde Rijk. Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen