INGEZONDEN STUKKEN.

(Buitenverantwom'delijkheid van de Redactie).

M. H. de R.

Mag ik uw aandacht vestigen op het stuk, geplaatst in het JV. v. d. D. van 2 Dec. jongstleden over Czaar Peters Bijbel.

Het was van dezen inhoud:

Eenige weken geleden zijn door de firma Martinus Nijhoff te 'sGravenhage uit de nalatenschap van wijlen J. I.. Beijers onder een groot aantal der meest zeldzame werken ook bijbels verkocht, die of eenig óf hoogst uniek zijn. Tot de zeldzaamste onder deze zeldzame bijbels behooren: Biblia Paupa-um (no. 408) en de zoo genaamde bijbel van Czaar Peter, onder no. 433 van den catalogus aldus omschreven : Het 'Nieuwe Testament. .. gedruct door last van zijn Csaarse Majesteit Petrus I Keyser van Groot en Kleyn Ruslandt. 's-Grav., Joh. v. Duren 1717 2 dln. 1 led. bd. fol.

De firma Nijhoff heeft bij dit nummer de volgende aanteekening gevoegd: Zeer goed bewaard exemplaar van dit hoogst zeldzame en merkwaardige boek. Uitgave in twee kolommen, tuaarvan de eene den Hollandschen tekst bevat, in kapitaal-letters gedrukt. De andere kolom is ledig gebleven, doch was bestemd voor de Slavische vertaling, die daaraan in Rusland sou worden toegevoegd. Slechts drie exemplaren met den Slavischen tekst zijn bekend.

Deze bijbel is te uniek en de geschiedenis er van te belangwekkend om die niet in 't kort te verhalen.

En verder;

Peter de Groote had te goed in Holland rond gezien , om niet te weten, dat het op gebied van kennis en kunst uitnemende werken bezat en kon roemen op uitmuntende drukkerijen, vermaard door de geheele wereld.

Hij kwam daarom op het denkbeeld boeken, die hij ter ontwikkeling van het Russische volk dienstig achtte, aldus te doen drukken: aan de eene zijde het Hollandsch, aan de andere zijde het Russisch. Zoo doende zouden de Russen te gelijker tijd de HoUandsche taal leeren, die hij ten zeerste voorstond. Opmerkelijk is het, hoevele HoUandsche woorden men nog heden ten dage in de Russische taal vindt. Op een tocht over de Wolga hoorde ik meest HoUandsche commando's. Eigenaardig is het, dat de Russen zoo goed als de Hollanders spreken van hun „bakkebaard."

Tengevolge van Czaar Peters wil zag op zijne kosten in 1702 te Amsterdam bij Hendrik Donker, en met Privilegie der Staten-Generaal, het licht: Een werk van den Hollander Cornelis Cruijs, vice-admiraal der Keizerlijk Russische Zeemacht: Nieuw Pas-Kaertboek, betreffende de groote rivier Don of Tanais. De plaatsnamen zijn vervat in het Hollandsch en Russisch.

Bij den bekende uitgever H. Wetstein, te Amsterdam, verscheen in 1705 eene bloemlezing uit de Emblamata van Roemer Visscher, Daniel' Heinsius, J. Zevecotius, J. Cats, Zach Heins enz. De opschriften der Zinnebeelden zijn in het Nederlandsch en de bijschriften in de Russische, Latijnsche, Fransche, Italiaansche Spaansche, Nederlandsche, Engelsche en Hoogduitsche talen. In 1743 verscheen bij J. Marshoorn, te Haarlem, een tweede uitgave van deze verzameling, met opschriften in het Nederlandsch, bijschriften in Latijn, Fransch en Hoogduitsch, en met tweeregelige verzen in de Nederlandsche taal. De titel, in de oorspronkelijke uitgave in het Latijn en het Russisch, is in deze in het Nederlandsch.

Zoodra Czaar Peter, na zijn eerste verblijf in Nederland, in Rusland terug was, zorgde hij voor de oprichting eener nieuwe drukkerij in Moskou. Elias Kopiewitsch, dieeraanhethooid van stond, liet alle materiaal en werklieden uit Nederland komen. Bij hem zagen snel achter elkander vertalingen van verschillende werken het licht, in de eerste plaats Nicolaas Witsens: Scheepsbouw i); eene Stuurmanskunst, ook uit het Nederlandsch, en in 1705, bij wijze van proef, de eerste Russische courant. Reeds in 1712 kwam van de drukkerij van Kopiewitsch het Evangelie van Mattheus, bezorgd door H. Kellerman in acht verschillende talen.

Czaar Peter zorgde bij zijn tweede bezoek aan Nederland, 1716—1717, voor het maken van meerdere vertalingen in het Russisch uit het Nederlandsch, o. a. van de werken over vestingbouw van Menno van Koehoorn, de rekenkunstige werken van Van Dam, de bekende Sluis-en Molenhoeken, de Samenspraken van Erasmus en van den Orbis prictus.

Ook door eene Nederlandsch-Slavische uitgave van den bijbel trachtte Peter zijn doel nader te bereiken.

Deze Nederlandsch-Slavische bijbeluitgave, volgens het plan van den Keizer, zou dienen tot standaard voor vele andere uitgaven, in verschillende formaten, die ook in de beide talen zouden worden gedrukt en tegen geringen prijs verkrijgbaar zouden zijn, met de bepaling, dat ieder huisvader en ieder jongmensch, die zich in het huwelijk begaf, zich daarvan minstens één exemplaar zou moeten aanschaffen.

De Nederlandsche tekst van dezen bijbel werd in Nederland gedrukt en de Slavische zou daaraan te St. Petersburg worden toegevoegd. Czaar Peter liet te dien einde in de lettergieterij der firma Clerck en Voskens, te Amsterdam, zulk eene groote hoeveelheid Slavische letters "gieten en naar Petersburg zenden, dat de drukvormen van den geheelen bijbel konden blijven bestaan.

De stempels dezer letters kwamen voor op den catalogus der verkooping van de lettergieterij der firma Clerk en Voskens, in 17801e Amsterdam gehouden. Een zekere Mappa werd de kooper. Hij verzond de stempels Noord Amerika.

Hoewel de beide gedeelten van deze bijbeluitgave tot de zeldzame boeken behooren, komen toch de twee deelen, inhoudende het Nieuwe Testament, meer voor dan de vier deelen, waaruit het Oude Testament bestaat. Dit heeft betrekking op exemplaren zonder de Slavische vertaling, aangezien die van het Oude Testament nooit werd gedrukt en er van het Nieuwe Testament slechts drie exemplaren bekend zijn, waarvan echter niet één enkel compleet, waarin die vertaling voorkomt.

Van deze drie bekende exemplaren berust er een in de Universiteits-bibliotheek te Leiden, een in de Koninklijke bibliotheek te 's-Gravenhage, en was de derde in de bibliotheek der ontbonden maatschappij: Felix Meritis, te Amsterdam.

Waar is de bijbel, eens in 't bezit der maat schappij Felix Meritis, gebleven?

Is het de bijbel, voorkomende in de nalatenschap van J. L. Beijers, of is deze bijbel een vierde exemplaar?

De Holl.-Russ.. bijbel is geheel gedrukt met kapitale letters. Het papier is zeer fraai klein mediaan; dat van het Oude Testament heeft geen watermerk, dat van het Nieuwe Testament, als zoodanig, een schild, waarin, eene lelie en waarboven eene kroon, en op de andere helft van het blad het cijfermerk VI.

Behooren compleete exemplaren van dezen bijbel, zonder de Slavische vertaling, reeds tot de zeldzaamheden, nog zeldzamer zijn — merkt Th. J. J. Arnold op, aan wien déze mededeelingen te danken zijn — exemplaren van het Nieuwe Testament, waarin die Slavische vertaling is bijgedrukt. Tot dusver zijn. hiervan in het geheel nog slechts drie exemplaren bekend. Een er van berust in de Nationale bibliotheek te Parijs, het tweede in de Bibliotheek te Wolfenbüttel, terwijl het derde exemplaar het eigendom is van de Rusisch-Grieksche kapel te 's Gravenhage. Dit exemplaar heeft behoord aan Meviouw de weduwe De Wijs, geb. Rhee, te Groningen, die het van haren schoonvader, vroeger te Petersburg woonachtig en deelgenoot in het handelshuis Beltgens en Co. aldaar, had ontvangen. In 1831 bood Mevrouw de Wijs het aan onze toemalige Kroonprinses, later Koningin Anna Paulowna, kleindochter van Czaar Peter, ten geschenke aan. Anna Paulowna V schonk het in 1838 aan de Russische kapel te 's-Gravenhage.

Er is beweerd, dat ook het Slavisch gedeelte van den bijbel van Czaar Peter in Holland gedrukt is en dat het schip, waarmede al de E exemplaren naar Petersburg vervoerd zouden zijn, met man en muis vergaan is. De weinige nog bekende exemplaren zouden te Amsterdam achtergehouden zijn.

Kenners der drukkunst beweren echter, dat het Slavisch gedeelte van Czaar Peters bijbel bepaald in Rusland en wel in het klooster van St.-Alexander-Newski gedrukt is. De geestelijkheid heeft — zoo meenen sommigen, en hunne meening schijnt de ware te zijn — de bijbels I in de kelders van het klooster of in eenig ander vochtig lokaal opgeborgen en laten bederven. De geestelijkheid was namelijk zeer tegen deze bijbeluitgave, omdat zij er eene verkorting harer rechten en geloofopvattingen in zag — de Hollandsche tekst was de Statenvertaling — en zij bovendien geloofde, dat Czaar Peter er zich als middel van wilde bedienen, om achter haar om eene overeenstemming te treffen tusschen de Russisch-Grieksche en Nederlandsche hervormde kerk. De onderhandelingen hiertoe werden te Amsterdam gevoerd tusschen Taco Hajo van der Honert met Nicolaas Witsen als tusschenpersoon en patriarch Jeremias met Andreas Winius als tusschenpersoon, die daartoe expresselijk uit Rusland naar Amsterdam was overgekomen. De onderhandelingen leidden echter tot niets.

Dat de exemplaren van Czaar Peters bijbel in het klooster Newski achterwege konden gehouden worden, verklaart het feit, dat de Czaar bij het gereed komen in oorlog was met Perzië, zoodat zijne aandacht van de bijbeluitgave werd afgeleid. Kort na den Perzischen oorlog stierf de Czaar, 1725. De geestelijkheid had toen ge wonnen spel. Zij kon de bijbels door vocht laten bederven en achterwege houden.

Ook uv lezers zal dit stuk belang inboe­ / zemen.

i) Van algemeene bekendheid is het hoeveel JRusland aan den Amsterdamschen burgemeester, Nicolaas Witsen, te danken heeft en in welk eene groote gunst hij stond bij den Czaar. In Moskou zag ik in een openbaar gebouw een gedenksteen aan hem.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen