GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 9

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 9

Rede gehouden bij de aanvaarding van het hoogleeraarsambt in de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

3 minuten leestijd Arcering uitzetten

8 door den enkelen mensch. Zelfs Die I s ontging in z'n Vorsokratiker nog het verschil van À,ó'Y0t; en €?I'"oq en toch ligt juist hier de kern der Heraclitische taalphilosophie 3). De logos is bij hem immers de gesproken volzin, de rede, het betoog, die de afzonderlijke woorden, momenten en tegenwerpingen in zich opneemt, daardoor tot begrippen maakt en in deze synthese de machtige expressie biedt van het door de ziel doorleefde wereldproces 4). De Dor i ë r s stellen het gesproken woord achter bij het getal maar de gedachte van het "doorleven" laat ook hen allerminst los. Deze opvatting als werd de logos den mensch immanent bewust, verbindt zich in het Westen dan reeds vroeg met de gedachte, dat de mensch door berekening en meer nog door spreken z'n omgevillg beheerscht. Bij de denkers vóór S 0 cr a t e s gaat deze combinatie gepaard met de vereenzelviging van gedacht en gesproken oordeel: het laatste vat men op als volzin. De vorming van het oordeel denkt men zich zuiver mystisch, die van den oordeelsinhoud, van de kennis, is voor geen dezer wijsgeeren nog 'n probleem. De kringen, in welke 'n kosmische eenheid als 'n mensch alleen optreedt voorzoover ze aan de wetten van deze onderworpen (subject) is, worden evenmin gezien: subject beteekent dan ook straks voor den disputeerenden Sophist wel " onderworpen", doch niet aan de wet, maar aan het gewicht der tegenwerping (objectie) door den bestrijder geopperd, welke door slagvaardigheid dient terzijde gesteld. Zoo verkrijgt "subject" de beteekenis van: "drager van activiteit", "object" die van "weerstand door dezen drager ondervonden". En wel in een ander oordeel G). Daarvan gaat ook S 0 c rat e s uit. Alleen maar, hij verdiept de beschouwing van het oordeel aanmerkelijk door te onderscheiden de stoutheid waarmede het wordt beweerd en den grond, waarop het rust. Zoolang naar den laatsten niet mag gevraagd, is het oordeel meening, een niet-weten; waar kan het eerst heeten door de correlatie met het begrip. Het begrip beslist dus over de waarde van het oordeel 6): taalphilosophie en logica worden niet langer gelijkgesteld, bij welke boedelscheiding beide slechts wèl kunnen varen. Met den eisch der fundeering van de oordeelsgeldigheid trad dus S 0 c rat e s den Sophisten tegen. Zóózeer was hij overtuigd van het zedelijk karakter zijner zending, dat hij, de verhouding van het begrip tot het oordeel verwarrend met die tusschen datgene waarvan een begrip gevormd wordt en het gevormde begrip, nu meende, dat alleen bij het zedelijke van begripsvorming sprake kon zijn. Hoewel dit ongetwijfeld valt te laken, moet toch opgemerkt, dat inderdaad het begrip een eisch stelt aan sommige oordeelen. Uit den loop der historie valt het wel is waar makkelijk te verstaan dat S 0 c rat e s bij het oordeel aanving en bij het begrip eindigde. Voor de kentheorie is deze gang van zaken echter funest geweest. Want al kan de correlatie van begrip en oordeel in vele gevallen niet geloochend, vergeten mag niet, dat ze niet universeel is: gelijk uit het existentie- of ontwarings-oordeel blijkt. Daarbij komt nog,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van dinsdag 26 oktober 1926

Inaugurele redes | 79 Pagina's

Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 9

Bekijk de hele uitgave van dinsdag 26 oktober 1926

Inaugurele redes | 79 Pagina's