Een hoeksteen in het verzuild bestel. De Vrije Universiteit 1880-2005. - pagina 188

perioden. Het wezenlijke verschil is niet eens zozeer de oorlogstoestand, noch ook de

aanwezigheid van een bezettende macht. Het allesbeheersende verschil lag hierin dat de-

ze bezetter uit was op de nazificering van het Nederlandse volk, en zijn streven kracht

bijzette door middel van een onverbloemde terreur. Dat ene punt woog zwaarder dan al-

le vraagstukken van continuïteit en discontinuïteit bij elkaar. Bij elke belangrijke beslis-

sing in het openbare en dikwijls ook in het privé-leven speelde het op zijn minst op de

achtergrond mee en niet zelden stond het geheel op de voorgrond. Het dwong telkens tot

kiezen: alle nazificering consequent en principieel afwijzen, of in dit speciale geval toch

maar wijken voor terreur.

In dat teken staat de geschiedenis van de Vrije Universiteit in oorlogstijd. Zo is ze ook

beschreven door Zondergeld in zijn monografie over die jaren, met de tegenstelling goed

of fout als rode draad door zijn hele boek heen. Voor de Vrije Universiteit kan het moei-

lijk anders. Zij beoefende christelijke wetenschap, omdat het hele leven stond onder de

heerschappij van Christus, en gebonden was aan de norm van Gods Woord. Die norm

verbood haar niet zich te schikken onder het gezag van een bezetter. Ze verbood haar wel

ook maar één stap te zetten in de richting van nazificering. Zodra haar dus duidelijk be-

gon te worden dat de nieuwe machthebber zijn beleid consequent in dienst stelde van

dat bijzondere doel, zou ze verplicht zijn tot ongehoorzaamheid. Ze hoefde niet blind te

zijn voor de reële gevaren die zo'n koers meebracht. Enige accommodatie ter wille van de

altijd dreigende terreur was niet uitgesloten. Maar als het erop aankwam bieef goed of

fout een onontkoombaar dilemma, dat slechts één keuze toeliet.

Die volstrekte duidelijkheid ontstond pas, nadat de eerste ervaringen met het Duitse

bewind waren opgedaan. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september

1939 besefte lang niet ieder wat Europa te wachten stond. Koksma gaf in zijn rectorale

rede aan de oorlog slechts aandacht voorzover de directe gevolgen het onderwijs beïn-

vloedden: een groot aantal studenten alsmede de lectoren Haantjes en Grosheide waren

onder de wapenen geroepen.3^7 Treffender was de prognose van de rector corporis I.A.

Diepenhorst: 'de vurig verbeide vrede zal eerst aanbreken wanneer een der partijen ge-

dwongen is in totale onmacht zich weerloos over te geven, en of wij hem nog beleven zul-

len weten wij niet'. 3^** Over Nederlands neutraliteit maakte hij zich toen dus al geen il-

lusies. Onder de hoogleraren toonde Coops zich de beste profeet. Na de Duitse inval in

Denemarken op 9 april 1940 waarschuwde hij zijn studenten: 'Ze zijn hier vóór je het

weet, schiet op, zorg dat je snel afstudeert.' Met de noodzaak onder te duiken hield hij

toen al rekening. De duur van de oorlog schatte hij op vijf jaar.3^9

Coops wist reeds wat anderen later moesten ontdekken. De Duitse inval van mei 1940

dwong wel allen zich rekenschap te geven van de betekenis van dat feit. Een optimist kon

toen nog geloven dat het slechts ging om een gewone bezetting, vooral wanneer hij een

pessimist was in zijn verwachtingen omtrent de afloop van de oorlog. In de jaarvergade-

ring van juli 1940 herinnerde Colijn aan de redevoering waarmee dr. A. Seyss-Inquart

zijn ambt van rijkscommissaris voor het bezette Nederland had aanvaard. Onze vrijheid

184 EEN HOEKSTEEN IN HETVERZUILD BESTEL

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen