Een hoeksteen in het verzuild bestel. De Vrije Universiteit 1880-2005. - pagina 192

ledige stoel aan mijn rechterhand is er een bewijs van.''*9 Dat was de stoel van president-

directeur Colijn, die sinds 30 juni 1941 in gevangenschap verkeerde.

Hij was de enige niet. De senaatsnotulen vermelden de namen van de afwezigen bij de

overdracht van het rectoraat in september 1942: 'de heer Colijn wegens verblijf in Thü-

ringen, de heer Schouten wegens verblijf te Amersfoort en de heer Van Halsema wegens

verblijf te Haaren'.'*'" Voor al de genoemden was dat een gedwongen verblijf De direc-

teuren Bijleveld, Van Dijk en Terpstra moesten eveneens enige tijd hun vrijheid missen,

zoals ook de hoogleraren Aalders, Van Haaften, Hellema, Rutgers en Coops, de lector

Grosheide en de docent didactiek A.J. Drewes. Colijn en Rutgers zouden overlijden in

gevangenschap. Curator Ferwerda is doodgeschoten. Ik noem deze namen niet om hier

een soort erelijst te presenteren, maar om aanschouwelijk te maken wat de bezetting voor

de Vrije Universiteit betekende. Voor directeuren was de kans op arrestatie ongeveer

twee op drie, voor hoogleraren één op vier. Van al de genoemden zijn alleen Schouten,

Coops en Rutgers actief geweest in het verzet. Slechts Coops en Rutgers zijn gear-

resteerd om wat zij deden, al de anderen uitsluitend om wat zij waren. Een overtuigd

christen die geacht werd op anderen invloed te kunnen uitoefenen liep elke dag kans zijn

vrijheid te verliezen. In de ogen van de bezetter was hij een gevaar voor het geestelijk en

politiek welzijn van het Nederlandse volk dat heropgevoed moest worden in nationaal-

socialistische zin. En daarom geloof ik dat het begrippenpaar goed en fout het meest ge-

schikt is om ons een helder inzicht in de jaren '40-'45 te verschaffen. 'Goed zijn' was een

permanent risico.

De nieuwe machtsverhoudingen kwamen ook tot uitdrukking in het benoemingsbe-

leid. Al in november 1940 was aan de universiteiten meegedeeld, dat voorstellen tot be-

noeming van nieuwe hoogleraren goedkeuring behoefden van de Duitse autoriteiten.'*"

En ofschoon de vu-bestuurders deze inmenging principieel afwezen, kregen zij er na-

tuurlijk wel mee te maken. In 1941 droegen zij mr. H.J. Hellema voor als buitengewoon

hoogleraar fiscaal recht, en Th.A. Versteeg als lector notarieel recht.+'^ Toen uit Den

Haag geen antwoord kwam, sprak Hellema op 14 november 1941 zijn oratie uit. Twee

maanden later werd hij gearresteerd en naar het kamp Amersfoort overgebracht. Prof

dr. J. van Dam, secretaris-generaal voor opvoeding, wetenschap en cultuurbescherming,

verlangde zijn ontslag, met geen andere motivering dan dat de Duitsers het eisten. Di-

recteuren gaven niet toe, en in mei 1942 kwam Hellema vrij. Hij is toen gewoon aan het

werk gegaan. Goedkeuring voor zijn benoeming is nooit verkregen. Hetzelfde geldt voor

Versteeg. Ook in zijn geval bleef een reactie zó lang uit dat directeuren hem de vrijheid

gaven met zijn onderwijs een aanvang te maken. Nadien kwam bericht binnen dat Ver-

steeg politiek negatief beoordeeld werd. Directeuren hebben de mededeling voor kennis-

geving aangenomen, en zijn daarmee weggekomen. Klaarblijkelijk was de kwestie in de

ogen van de bezetter niet werkelijk belangrijk.

Extra docenten kon de Vrije Universiteit toen uitstekend gebruiken. In Leiden had

de hoogleraar R.P. Cleveringa in november 1940 openlijk zijn afkeuring uitgesproken

188 EEN HOEKSTEEN IN HETVERZUILD BESTEL

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen