Een hoeksteen in het verzuild bestel. De Vrije Universiteit 1880-2005. - pagina 57

zegd: 'Stel het volk niet te laag; het is de slaperigheid en onkunde der meer ontwikkel-

den, waarin het grootste gevaar ligt.'^^ In tegenstelling tot de geleerden hadden de ge-

wone burgers, de boeren, de dagloners en de vrouwen een schat aan godsdienstzin be-

waard^^', die voor een gezond oordeel onontbeerlijk was. Terecht was Groen dan ook

van mening geweest, 'dat door den meest eenvoudige die gelooft, de deugdelijkheid der

wetenschap in den aard barer uitkomsten op den proef kan worden gesteld'.^^^

Die toetsingsbevoegdheid kwam nader in discussie toen er bezwaren rezen tegen het

onderwijs en de beginselen van de hoogleraar Lohman. Op de kwestie zelf komen we la-

ter terug. In dit kader gaat het ons slechts om de vraag, in hoeverre de Vereeniging in

haar ledenvergadering tot oordelen in staat geacht moest worden. Kuyper merkte in de

senaat op, dat het gereformeerde volk als zodanig weliswaar geen wetenschappelijk oor-

deel had, 'maar toch algemeene beseffen van wat al of niet overeenkomstig de gerefor-

meerde beginselen is'.^^3 In de jaarvergadering gaf hij voorbeelden. De leden kunnen

heel goed horen of een dominee van de waarheid afwijkt, en het ontgaat hun evenmin, als

een jurist 'in pers of in de practische politiek' hun aspiraties weerspreekt.^^"* Volgens

Lohman gaf de universiteit daarmee dan haar wetenschappelijk karakter prijs. Als een

groep toevallig samengekomen contribuanten het laatste woord heeft, 'is een hooglee-

raar aan de Vrije Universiteit, opstraffe van verlies zijner betrekking, genoodzaakt alleen

die uitkomsten van zijn onderzoek te leeraren, die met de vooroordeelen en de tradities

van dien toevalligen kring van menschen overeenstemmen'.^^5

Die contribuanten zouden dan kunnen antwoorden dat zij juist omwille van die door

Lohman aldus betitelde vooroordelen en tradities een eigen universiteit in het leven

hadden geroepen. Het was redelijk dat zij dan ook hoogleraren wensten die deze voor-

oordelen bevestigden. Het ging immers niet om een willekeurig gekozen vooroordeel. In

zijn openingsrede van 1880 had Kuyper uitgesproken dat alle wetenschap uitging van

een geloof Voor hen lag dat in het christelijk a priori, als een onopgeefbaar uitgangs-

punt, en daarin bezaten zij dan een altijd bruikbare toetssteen. In die opvatting lag het

gevaar van verstarring, en daar had Lohman vooral oog voor. De universiteit is bedoeld

om het volk voor te lichten, zei hij in de senaatsvergadering, en dan moet zij niet onder

datzelfde volk komen te staan.^^^

Ook dat klinkt redelijk, maar die voorlichting kan nooit gebiedend worden opgelegd.

Toen in Engeland het kiesrecht werd uitgebreid, gingen de conservatieven zich beijve-

ren voor verbetering van het onderwijs, opdat de kiesbevoegdheid oordeelkundiger zou

kunnen worden aangewend: 'we must educate our masters'. Zo lag ook de verhouding

tussen de universiteit en haar achterban. De hoogleraren moesten het volk wijzer maken,

maar de leden bleven de meesters. Dat bewustzijn kon de besturende colleges wel eens

verleiden tot krampachtige reacties. Lohmans medestander de curator A.W. van Beeck

Calkoen geloofde die bij zijn ambtgenoten te kunnen waarnemen. 'Als men doordringt,

dan komt het aan den dag, dat de heeren niet vrij zijn van vrees voor het oordeel der heet-

hoofden onder het gereformeerde volk.'^^^ Maar de macht van de ledenvergadering was

ALLEEN OP WEG 1880 1905 S3

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen