Revue 2002 - pagina 104

Bananen

Afgaand op het hedendaags taalgebruik lijkt het onderscheid tussen 'waarom' en 'waardoor' goeddeels verdwenen. 'Waardoor' wordt, zeker in de spreektaal, zelden nog gebezigd, ingeruild als het is voor het blijkbaar beter bekkende 'waarom'. Weinigen zullen daardoor het absurde van een vraag als 'waarom zijn de bananen krom?' nog inzien. Want mèt de teloorgang van 'waardoor' is ook het essentiële verschil in betekenis tussen de twee termen uit het zicht geraakt. Om even bij die bananen te blijven: de vraag naar het waarom veronderstelt dat er een redelijk argument zou zijn voor hun kromheid, en gaat uit van de onzinnige suggestie dat hier sprake is van een vooropgezet plan en een doel dat met een kromme banaan beter zou zijn gediend dan met een rechte. De vraag waarc^oor bananen krom zijn, is veel minder onzinnig en in principe, bijvoorbeeld via de weg van wetenschappelijke theorievorming en bewijsvoering, te beantwoorden. Waardoor behoort tot het domein van de causaliteit, het oorzakelijk verband, het domein van de wetenschap dus en dat van de objectiviteit. Wie de waardoorvraag stelt, verwacht een daardoor-antwoord: zó zit het, zó is het gekomen, het is niet anders. Maar wie de waarom-vraag stelt

42

betreedt het domein van het subjectieve, het doelgerichte handelen. Wie 'waarom' vraagt is niet geïnteresseerd in objectieve feiten, maar in intenties en doelstellingen. Anders gezegd: 'waarom' vraagt niet naar een oorzaak maar naar de reden van iemands handelen: waarom doe jij dat? De waarom-vraag veronderstelt bovendien een zekere handelingsvrijheid; je kunt iets zus maar ook zo doen. En wie bereid is haar te beantwoorden, legt in feite verantwoording af over de keuze uit die twee. Vrijheid en verantwoording zijn bij 'waardoor' niet aan de orde. Hier is het deterministische wereldbeeld oppermachtig: oorzaken hebben gevolgen die op hun beurt weer oorzaak zijn van nieuwe gevolgen. Voor enige wilsvrijheid

vrije Universiteit

amsterdam

van wie dan ook is hier geen plaats. Aan dat onderscheid tussen waarom en waardoor moet ik altijd denken als de strijd tussen geloof en wetenschap weer eens oplaait. Na eeuwenlang zelf de onderliggende partij te zijn geweest is het nu vaak de wetenschap die het geloof onder vuur neemt. Maar wie er ook begint, steeds wordt daarbij uit het oog verloren dat de vraag naar het hoe (lees: waardoor), waarop de wetenschap het patent heeft, een geheel andere is dan die naar het waarom. Op de vraag uit de Heidelbergsche Catechismus waartoe (lees: waarom) wij op aarde zijn, zal de wetenschap nooit uitsluitsel kunnen geven. Of de religie dat wèl kan, laat ik in het midden, maar het is wel een vraag die tot haar jurisdictie behoort. Merkwaardig dus dat, ondanks de ingrijpende verwetenschappelijking van de hedendaagse samenleving, het objectief oorzakelijke 'waardoor' het, althans in de spreektaal, heeft afgelegd tegen het subjectief intentionele 'waarom'. Het omgekeerde zou logischer zijn geweest. Het zij zo. Maar of u deze kwestie met een 'waarom' dan wel een 'waardoor' te lijf wilt, hangt van uw levenshouding af. Gen J. Peelen

Revue

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen