Studentenalmanak 1970 - pagina 197

gesellschaftlichen Erziehung vor dem andern voraus hat, notwendigerweise

sittlich besser, edler werden". Hier past een vraagteken. Is het misschien

niet veleer zo, dat de goede omgangsvormen, die Jhering bovendien ten

onrechte tot de hogere standen beperkte, weliswaar aan de moraal ten

grondslag liggen, maar anderzijds eerst dan op harmonische vnjze in de

persoonlijkheid geihtegreerd worden, als ze verdiept worden door hun

betrekking op het zedelijke principe van de "Achtung" voor de

medemens?

Maar dit zullen we nu laten rusten. Ik wil hier nog iets zeggen over de

"Takt", zoals JHERING hem ziet in het genoemde geschrift. Hij om-

schrijft hem als volgt: "Takt ist das praktisch betätigte Unterscheidungs-

vermögen für das bedingt Anstössige". De takt sluit aan bij het "Anstands-

gefühl", het fatsoensbesef, dat zich negatief uit in de afkeer van het

"Anstössige". Maar niet het abstract-sJgemene, slechts het concreet—

voorwazirdelijke "Anstössige" gaat hem aan. Dat betekent, dat hij slechts

van doen heeft met datgene, wat in abstracto maatschappelijk indifferent

is, maar in concreto, gezien het doel van het menselijke samenzijn (Ziueck

des Zusammenseins), de situatie (Sjiwationj en de persoonlijke verhouding

(persönliche Verhältnis) aanstotelijk wordt. Verder is de takt het sociale

onderscheidingsvermogen (KANT zou hier spreken van "Urteilskraft"), dat

boven de abstracte fatsoensnormen uitgaat en tot een individualiserende en

concretiserende verdieping daarvan komt. Hij draagt als onderscheidings-

vermogen weliswaar een intellectueel accent, maar is anderzijds geheel

praktisch ingesteld en sterk door de vn\ bepaald. Het zedelijke moment,dat

ook aan de takt leiding geeft en dat JHERING weer onder het doel van de

takt (evenals van de "Anstand") thuis brengt, is het "Wohlwollen", d.i. die

positieve, weimenende, zedelijke attitude tegenover de ander, die de takt

in het sociale verkeer verdiept.

De takt in de sociale zin van het woord, die JHERING hier zo fraai heeft

omschreven, lijkt naar mijn gevoel sterk op wat van oudsher binnen de

juristerij genoemd wordt: ars aequi et boni. Deze is het vermogen, de

kunst, om algemene rechtsregels met het oog op het concrete te beslissen

geval te verfijnen en te verdiepen in het licht van de regulatieve principes

der "juridische moraal". Zo veronderstelt de juridische billijkheid het ver-

mogen van de rechtstoepasser om in concreto de hardheid van de wet weg

te nemen. De ars aequi et boni die we met een oud scholastisch woord:

(iuris) prudentia, en met een modem woord: juridische takt, kunnen

noemen, verzet zich tegen de abstracte, formalistische instelling van het

"fiat justitia, pereat mundus". Wat de ars aequi et boni in de rechtspraak

is, is de sociale takt in de sfeer van de omgangsverhoudingen der mensen.

Hij is het praktische onderscheidingsvermogen om in concreto het sociaal-

"richtige" te treffen, in het licht van de regulatieve principes der "sociale

moraal".

Na deze ietwat zwaarv«chtige kant, de "Ernst", nu de lichtvoetige kant, de

"Scherz", van JHERING's belangstelling voor de boni mores. In de

Prolegomena zur Philosophie der gemischten Getränke behandelt

JHERING het probleem van het mengen van wijnen en andere geestrijke

dranken (Eng. bowl, Duits. Bowle).

195

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen