VU Magazine 1975 - pagina 426

nl magazine 28

Drie van de 1585 voetnoten verwezen naar Marx, Engels of Lenin, hetgeen in de Sowjetcontext als revolutionair mag worden betiteld

zich op het terrein van de buitenlandse politiek van de Sowjetunie wijzigingen voor, die het ontstaan van de leer der internationale betrekkingen bevorderden.

Legitimering Een aantal van de belangrijkste leiders van de destijds heersende groep - Croesjtsjev, Mikojan, Soeslov voelde waarschijnlijk behoefte aan wetenschappelijke legitimering van niet onbelangrijke wijzigingen in het buitenlandse beleid: Na Stalins dood namelijk was de verhouding tot het westen aanzienlijk verbeterd - men sprak van ,,de geest van Geneve" ~ en ondernamen Chroesjtsjeven Boelganin grote reizen naar het buitenland, onder meer naar India, om de Sowjetinvloed in de ..Derde Wereld" uit te breiden. Dit gewijzigde beleid ontmoette veel kritiek van conservatieve groepen in de Sowjetunie. Deze waren al evenmin erg enthousiast over bepaalde ideologische veranderingen, zoals het loslaten van de these van de onvermijdelijkheid van oorlogen met de ..imperialistische" staten. Ter rechtvaardiging van dit alles konden Chroesjtsjev c.s.. wel enige wetenschappelijke ruggesteun gebruiken. Een tweede belangrijke reden dient gezocht te worden in het, zelden openlijk geuite, besef in brede kringen van de .Sowjet-intelligentsia, dat de ontwikkelingen in en buiten de Sowjetunie lang niet altijd in overeenstemming waren met de ..wetenschappelijke" ^tW^ny'dn het marxisme-leninisme. Bovendien beseften velen dat, ook al mochten deze wetten op lange termijn wel valide blijken, ze toch geen adequaat substituut konden zijn voor de bestudering van sociale en politieke processen. Hiervoor achtten zij het gebruik van moderne, in het westen ontwikkelde methoden en technieken van sociaalwetenschappelijk onderzoek noodzakelijk. Een dergelijk standpunt werd op het Twintigste Partijcongres door Mikojan vertolkt: Men mocht er zich zijns inziens niet langer toe beperken te verkondigen dat ..de loop van de geschiedenis er op wijst dat in de huidige fase van het imperialistne... alle belangrijke leerstellingen van het marxisme-leninisnte steevast bevestigd worden'. Nodig was nu zich af te vragen ..wanneer, waar. in welke mate en op welke wijze" van bevestiging sprake was.

Andere redenen kunnen genoemd worden. Nadedood van Stalin was men zich in Moskou steeds meer gaan interesseren voor de staten in de ..Derde Wereld". De feitelijke kennis van wat er zich daar aan politieke veranderingen afspeelde, was echter miniem, hetgeen onder meer ten aanzien van Afrika bijdroeg tot een weinig succesvol buitenlands beleid. Keer op keer maakten de Sowjetleiders in hun Afrika-politiek ernstige beoordelingsfouten, die in niet geringe mate het gevolg waren van minieme kennis van zaken van de Afrikaanse situatie. Het streven om dit kennistekort te elimineren, werd een reden te meer de bestudering van de internationale betrekkingen te bevorderen. Een rol speelde voorts de noodzaak de propaganda op hef terrein van de Russische buitenlandse politiek onder de bevolkingopeen hoger plan te brengen. In de stalinistische periode was deze vaak dermate primitief geweest dat de geloofwaardigheid ervan wel erg gering moet zijn geweest. Al deze factoren te zamen leidden na het Twintigste Partijcongres tot partiële legitimering van de studie van de internationale betrekkingen.

Ontwikkeling Het is al meermalen geconstateerd dat de ontwikkeling van de sociale wetenschappen, als verbijzonderingen van het marxisme-leninisme, zich in drietal fasen voltrekt: 1. Tijdens de eerste fase bewijst de nieuwe wetenschap haar bestaansrecht door haar potentiële bijdrage aan de opbouw van het communisme en haar ideologische trouw aan het ..wetenschappelijke" communisme te tonen. Om dit doel te bereiken publiceren de wetenschappers studies, waarin ,,op creatieve wijze" de westerse beoefening van de betreffende wetenschap aan de kaak wordt gesteld en aan scherpe ideologische kritiek onderworpen. Al kritiserend echter hebben ze een kans om zichzelf, hun collega's en het geïnteresseerde publiek te informeren over de resultaten die in het westen op het eigen wetenschapsgebied geboekt zijn. 2. De tweede fase is die van ,,het methodologische bewustzijn": Voor het eerst is het nu mogelijk inhoudelijk belangrijke wetenschappelijke bijdragen te publiceren, zolang daarin maar trouw aan de ideolo-

gie en relevantie voor de opbouw van het communisme wordt gemanifesteerd. 3. In de derde, en voorlopig laatste fase valt een grotere nadruk op empirisch onderzoek en theorie te constateren, en lijkt iets minder groot belang gehecht te worden aan ideologische trouw en praktische relevantie. Deze drie fasen zijn niet alleen aantoonbaar in de ontwikkeling van bij voorbeeld de sociologie en de cybernetica, maar tevens in die van de leer der internationale betrekkingen. Gedurende de eerste fase (1956-1962) werden de grondslagen gelegd voor de leer der internationale betrekkingen. In 1956 werd het Instituut voor Wereldeconomie en Internationale Betrekkingen, dat kort na de oorlog gesloten was. heropend. H oewel aanvankelijk vrijwel uitsluitend bemand door economen, bleek het Instituut vanaf het begin minstens evenzeer in internationale betrekkingen als in economie geïnteresseerd. In 1957 ging het over tot publicatie van wat weldra het belangrijkste tijdschrift op het gebied van de internationale betrekkingen zou worden, namelijk het maandblad Mirovaia Ekonomika i Mezhdunarodnye Otnosheniia (Wereldeconomie en Internationale Betrekkingen).

Meer bekwaamheid In toenemende mate werden de internationale betrekkingen gezien als een apart veld van onderzoek: In 1960-1961 werd de leer der internationale betrekkingen reeds getypeerd als een jonge wetenschap, die bezig was te ontstaan ,,op het snijpunt van een aantal sociale wetenschappen". Onder druk van buitenlands-politieke ontwikkelingen werd in het begin van de jaren '60 ook meer onderzoek gedaan naar internationale organisaties en strategische problemen. Studies verschenen onder meer over het Internationale Hof van Justitie, het Internationale Bureau voor Atoomenergie en gespecialiseerde organen van de Verenigde Naties (bij voorbeeld de UNESCO en de FAO). Op het terrein van de strategische studies werden een groot aantal belangrijke Amerikaanse publicaties in het Russisch vertaald (bij voorbeeld The War Potential of Nations van Klaus Knorr, Nuclear Weapons and Foreign Policy van Henry Kissinger, en Strate-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen