VU Magazine 1977 - pagina 416

)ffl magazine 18 Het risico dat andere landen niet geneigd zouden zijn het morele voorbeeld van de Britten te volgen, zat er inderdaad in, maar dat heeft Engeland tenslotte niet weerhouden er een begin mee te maken. Nederland werd na de Franse tijd geconfronteerd met de Britse eis dat het zich zou verbinden tot deelname aan de strijd tegen de slavenhandel. Het was een voorwaarde voor het terugkrijgen van vroegere Nederlandse koloniën. Op 15 augustus 1815 werd de overeenkomst getekend. Zo raakte Nederland betrokken bij de strijd tegen de slavenhandel. Geen indrukwekkend begin. De Nederlandse tv-maker zal voor zijn productie in de achttiende eeuw vergeefs in Nederland zoeken naar een soort Wilberforce. Een der weinigen die wat deed, was Rousseau-bewonderaarster Betje Wolff. In 1790 vertaalde zij een boek tegen de slavenhandel van de Fransman Frossard. Vanuit calvinistisch-kerkeiijk Nederland is in die tijd geen protest-beweging tegen slavenhandel en slavernij op gang gekomen en dat bleef niet zonder gevolgen. Het is een schok voor de calvinistisch georiënteerde Hollandse kolonisten aan de Kaap, wanneer zij tussen 1795 en 1814 geconfronteerd worden met verlichte denkbeelden van Britse zendelingen op het punt van de slavernij. Wanneer na 1814 het bestuur van de Kaapkolonie definitief door Nederland aan de Britten wordt overgedaan, begint voor de Boeren een periode, waarin steeds meer rechten aan zwarten worden gegeven op grond van denkbeelden, die de Boeren volslagen vreemd zijn. Het is een tijd van protest-bijeenkomsten en wanordelijkheden. De bom barst, wanneer in 1834 de slavernij aan de Kaap wordt afgeschaft en Engeland aan de slavenhouders slechts een en een kwart miljoen pond schadeloosstelling wil uitkeren. De Boeren zelf schatten de waarde van hun 39.000 slaven op drie miljoen pond. „De tijding deed een paniek ontstaan grooter dan men ooit in Zuid-Afrika had beleefd", aldus de Kaapse historicus Theal (1891). Het rumoer rond de afschaffing van de slavernij was een van de aanleidingen tot de Grote Trek van 1836. „Een afrikaanse vrouw, Anna Elisabeth Steenkamp motiveerde de uittocht uit de kolonie door te verwijzen naar „de gelijkstelling (van de gekleurden) met de Christenen, strijdig met de wetten van God en het natuurlijke onderscheid van afkomst en geloof Dat het onverdragelijk was voor elke fatsoenlijke Christen om onder zulk een last te buigen, waarom wij ons dan liever verwijderen om des te beter ons geloof en leer in zuiverheid te behouden." (G. D. Scholtz, Het Rassenvraagstuk in Zuid-Af rika, 1950). De spanningen tussen het Britse bestuur (geïnspireerd door Britse zendelingen) en calvinistische Boeren op het punt van afschaffing van de slavernij worden begrijpelijk, wanneer men het ontbreken van een protestbeweging tegen de slavernij in calvinistisch-kerkeiijk Nederland daarbij signaleert. Immers daar lag het geestelijke oriëntatiepunt van de Afrikaner Boeren, maar vanuit Nederland kwam geen enkele impuls vergelijkbaar met de ontwikkeling in het denken in de Britse Anglikaanse kerk of die welke leidde tot de Franse revolutie. De afschaffingsbeweging werd ook in

Nederlandse calvinistische kring aanvankelijk ervaren als een verdachte nieuwigheid, die vanuit het buitenland werd geïmporteerd. „Maar gelooft gij aan de menschlievendheid als bron van die dolle afschaffing der slavernij?", schrijft in 1816 Bilderdijk aan Tydeman. „Ik ben van het tegendeel overtuigd, 't Is dezelfde geest, die door 't omstooten van alle wettige regering het rijk des satans wilde vestigen, en met de ene voet op Frankrijk, met de anderen op Engeland staat, 't Is geen vrijheid maar bloed, maar verdelging en jammer en gruwelen, die hij beoogt, 't Is dezelfde geest, die alle nieuwigheden sedert de helft der vorige eeuw ingevoerd heeft en onder den schijn van lichtflikkering de duisternis des afgronds ingehaald, die thans alles overnevêlt en niet dan door Gods bandgebroken kan worden." En in zijn „Bezwaren tegen de geest der eeuw" (1823) schampert Isaac da Costa op „het stelselmatig medelijden met menschen wie de natuur tot nog toe een ondergeschikte staat bewerktuigd heeft". Hij houdt het ervoor „dat de afschaffing van de slavernij der Negers alsmede behoort tot die hersenschimmige menschelijke wijsheid, die de Almacht wil vooruitloopen, en niets uit zal richten ten goede, maar veeleer ten kwade." Later in de vorige eeuw zal Da Costa op dit standpunt terugkomen, en de Britse slavernijbestrijder Wilberforce prijzen (1848), maar dan is in de Franse en Britse koloniën slavernij al verboden. Veel later dan Engeland en Frankrijk gaat Nederland over tot afschaffing in zijn koloniën van de slavernij. Engeland deed het in 1834, Frankrijk in 1844 en Nederland (voor Oost-lndië) in 1857 (in feite duurt op verscheidene afgelegen eilanden de slavernij dan nog voort tot zelfs in het begin van deze eeuw) en West-lndië in 1863. Zelfs dan is er nog een coterie Amsterdamse belanghebbenden, die eerst tot de Tweede Namer, later tot Koning Willem III een verzoekschrift richt om in Suriname de slavernij niet af te schaffen (L. C. Vrijman, Slavenhalers en Slavenhandel, 1937). In ieder geval hinkt Nederland in de ontwikkelingen ver achter bij wat zich elders voltrekt, ook wat betreft het denken. Van een indrukwekkende strijd

Debatten in het Britse Lageriiais over de slavernij, maarstiizwijgen in die periode in Nederland (foto nit tv-serie „De strijd tegen de slavernij").

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen