VU Magazine 1980 - pagina 241

m magazine 19 dicht bij het stadje Mortain. Een beslissende nederlaag van de partij van hertog Robert kon de toekomst van dit nieuwe klooster ernstig in gevaar brengen. Graaf Willem van Mortain, een nog jong en onbesuisd man, had koning Hendrik in de voorafgaande jaren diep beledigd, en daarna fel bestreden. Het was te verwachten dat de koning na een overwinning de personen en de Normandische goederen van graaf Willem niet zou ontzien; diens bezittingen in Engeland waren al geconfisqueerd. En of hij de recente schenkingen van Willem aan een nieuw klooster ongemoeid zou laten, was zeer de vraag. Koning Hendrik was er de man niet naar om Willem, die hij als een verrader beschouwde, nog langer het prestige en de gebeden te gunnen die hem de stichting van een klooster, geleid door een befaamd heremiet, opleverden.

Algehele mislukking De politieke ontwikkelingen hadden Vitalis dus in een moeilijk parket gebracht. Te Tinchebray stonden tegenover elkaar aan de ene kant koning Hendrik, de door de kerk gesteunde brenger van de voor Normandië zo dringend noodzakelijke vrede, en aan de andere kant, behalve de tot vredesbescherming onbekwaam gebleken hertog, ook de graaf aan wie Vitalis persoonlijk en zakelijk ten zeerste gebonden was. Onverschrokken koos Vitalis de enige weg die hem nog restte: een poging tot vredestichting. Die daad paste geheel in het zo begeerde evangelische kader, maar men doet Vitalis geen onrecht door te veronderstellen dat hij mede tot zijn initiatief kwam met het doel zowel de jonge graaf als de toekomst van het nieuwe klooster bij Mortain te redden. Niet onbegrijpelijk is een overlevering volgens welke Vitalis vóór Tinchebray in het kamp van hertog Robert en graaf Willem vertoefde. Ook Vitalis, rigoureus navolger van Jezus, was verwikkeld in een gecompliceerd netwerk van kerkelijke, persoonlijke en materiële belangen. De vredesonderhandelingen leidden niet tot resultaat. De drijvende krachten waren niet meer te stuiten, ook niet door het optreden van een door ieder gerespecteerd heremiet. Op 27 of 28 september 1106 verioren hertog Robert en graaf Willem met de slag van Tinchebray zowel hun bezittingen als hun vrijheid voor het leven. Binnen zeer korte tijd wist Hendrik in het hertogdom vrede en veiligheid te herstellen. ,,En nu is dan, godlof, de vre-

de op aarde hergeven ', schreef kenmerkend een opgetogen Normandische priester. Koning Hendrik bleek voor kerk en volk van Normandië de vredestichter, niet de heremiet Vitalis. Diens vredespoging was op een mislukking uitgelopen. En de nederlaag van de hertogelijke partij had de gevreesde gevolgen: koning Hendrik nam de bezittingen van de gevangen graaf van Mortain in beslag, terwijl het bij het stadje gelegen nieuwe mannenklooster werd opgeheven. Vitalis raakte mét zijn beschermer ook zijn klooster kwijt. Het fiasco was compleet.

Indrukwekkend Uit het voorafgaande is wel gebleken dat het de heremieten ernst was met hun vredestichting. Hun wil om alle evangelische geboden naar de letter na te leven bracht hen ook tot bemoeiingen voor vrede die nog kunnen imponeren. In een samenleving waarin wapengeweld en twisten van de meest uiteenlopende aard aan de orde van de dag waren, trachtten zij op alle mogelijke wijzen de vrede Gods zoals zij die begrepen, gestalte te geven. Volgens hun biografen boekten zij daarbij ongehoorde successen. Over Vitalis wordt mede in dit verband gezegd dat het hem, ook al vatte hij moeilijke en onmogelijke zaken aan, door Gods bijstand nooit aan resultaat ontbrak. De levensbeschrijvers van Robert, Vitalis en Bernard beoogden echter met hun geschriften vóór alles de verering van deze mannen als heiligen te stimuleren, tot meerdere glorie van de door hen gestichte kloosters, die hun relieken bewaarden. Volgens deze opzet richtten de hagiografen hun verhalen in; mislukkingen pasten daarin slecht. Natuurlijk hebben de heremieten ook werkelijk successen behaald. Maar het is. tot besluit, leerrijk om te zien in welke situatie hun vredeswerk faalde. Voor het herstel van vrede verwachtten zij alle heil van een vrijwillige verandering van gezindheid bij de strijdende personen. In oorlog, tweedracht, twist zagen zij de hand van Satan, Gods tegenstrever. Persoonlijke bekering en onderlinge verzoening moesten de oplossing brengen. Daarop was het streven van de heremieten dan ook gericht. Het was hun op deze wijze wellicht mogelijk om in beperkte conflictsituaties - enkele hiervan kwamen boven aan de orde - blijvend vrede en eendracht tot stand te brengen; bijvoorbeeld in geschillen tussen

een bisschop en aan abt, twee kloosters, een wereldlijk heer en een klooster, ridders, burgers. Maar hun vredesmissie schoot tekort als er wezenlijke belangen op het spel stonden van degenen die behoorden tot de elite van de toenmalige maatschappij: koningen, hertogen, graven. kanunniken van een kapittel zoals dat van Chartres; want de laatsten waren afkomstig uit de locale adel. erop uit hun kapittel gesloten te houden voor lieden van lagere sociale afkomst. Deze elite, klein, in het exclusieve bezit van de macht, agressief, kon de woorden van een charismatisch man met ontroering aanhoren; maar zij liet zich niet werkelijk door hem gezeggen als dat haar belang niet was. De ook door haar gerespecteerde vredestichter had immers niet de beschikking over reële maatschappelijke macht om vrede metterdaad af te dwingen, ook Robert niet, al telde zijn congregatie van Fontevrault onder de duizenden religieuzen ook leden uit de hoogste adelskringen. Zelfs in deze samenleving van christenen, ethisch aanspreekbaar op onderlinge vrede, kon de religieus gewortelde vredesinspanning van individuen weinig blijvende uitrichten als met hel woord geen macht gepaard ging. De heremieten stond een maatschappij voor ogen waarin de zwakken werden beschermd door nederige machtigen, en aan de echte armen van Christus de ereplaats werd toebedeeld. Maar hun idealen van vrede en gerechtigheid botsten blijvend hard op de heers- en hebzucht van een op zelfhand having gerichte elite, waarvan zij zelf bovendien, door de noodzaak hun volgelingen te huisvesten, niet echt onafhankelijk waren. De vredesinspanningen van deze heremieten en leiders van kloosters waren intensief genoeg. Maar waar zij tegenover bestaande machtsstructuren zelf geen reële macht konden stellen, en hun hoop slechts hadden gevestigd op de goede wil van de dragers van de macht, moest hun streven naar een samenleving van vrede en gerechtigheid uiteindelijk vruchteloos blijven. •

MX TAGENDA Juni 4 juni • Studiedag ,,De VU tussen twee Vuren"",een kritisch zelfonderzoek. Universiteitsraadszaal

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen