VU Magazine 1981 - pagina 139

voorbereidingskomité in het leven roepen. Hij nodigde vijf uitverkorenen uit in Utrecht. Eén van hen was mr. Van der Deure uit Bennekom, die zich bereid verklaarde voorzitter te worden op voorstel van Domisse. Een tialf jaar later, op 15 november 1924, was de NCRV een feit. En op 24 december vond de eerste uitzending plaats met niemand minder dan A. W. F. Idenburg als spreker. U merkt dat ik nogal op details ben ingegaan. Dat heeft te maken met mijn opvatting van geschiedenis. Ik meen dat je de geschiedenis alleen naar waarheid kunt vertellen en tot leven brengen als je zoekt naar het detail dat even toevallig schijnt als het beslissend blijkt. De geschiedkundige die dat beslissende, kleine detail niet weet op te sporen, loopt aan de eigenlijke zaak voorbij. Het is een merkwaardige geschiedenis. Dedroom van een jonge man werd werkelijkheid. Wel raakte Dommisse zelf snel op de achtergrond want mensen met een forsere statuur gingen in de NCRV vóór hem staan, op de eerste rij. En al in 1930, vijf jaar later, werd Van der Deure geprezen als de oprichter van de NCRV, wat hij zich gaarne liet aanleunen. Maar mr. A. B. Roosjen heeft Dommisse weer naar voren gehaald. Hij zei eens over P. K. Domisse: ,,De NCRV is gestart met één P.K." Nu kijk ik even terug. In Amerika raakten radio en tv in handen van een strikt partikulier initiatief, in Engeland in handen van een van staatswege opgezette korporatie. In Nederland kregen we een bestel dat wortelt in het volksinitiatief en dat gestalte krijgt in verenigingen: de AVRO kwam als vereniging naar voren, de socialisten kwamen met de VARA, de Vereniging van Arbeider Radio-Amateurs. Toen in 1924 Dommisses initiatief bekend werd, overlaadde de socialistische pers het met hoon. Zo was er een spotvers van een zekere Arie Pleysier (geen schuilnaam!) en een spotprent van Tjerk Bottema over het sektarisme in de ether. Zie de Notenkraker van 28 febr. 1925 waarin deze term staat vermeld. Een halfjaar later hebben de socialisten hun eigen VARA opgericht, naar het voorbeeld van Dommisse. Het episkopaat bewees weer eehs niet van gisteren te zijn en riep de KRO in het leven. Maar de KRO is een stichting, geen vereniging. Zij kreeg een vertrouwde en bekwame pater aan het hoofd. Zo begonnen dus in 1925 — het jaar na de oprichting van de NCRV — de AVRO, de KRO en de VARA. Nog een jaar latere hadden we de VPRO, op-

vu-Magazine 10 (1981) 4 (april)

nieuw een vereniging, nu van vrijzinnig protestanten. De VPRO bleef klein en had een voornaam cachet. Zij gebruikte haar zendtijd vooral voor het uitzenden van kerkdiensten in vrijzinnig protestantse trant. Ik herinner me nog goed hoe dat overkwam: deftig, voorzichtig, 'n tikje geaffekteerd, Haags. Later is dat allemaal nogal veranderd, u weet ervan, ik zeg dat om er op te wijzen dat ook een verenigingsvorm als het erop aankomt, geen volstrekte waarborg biedt voor het behoud van de oorspronkelijke identiteit. De verantwoordelijkheid voor de radio-uitzendingen werd dus gedragen door wat uit het volksinitiatief voortkwam. En dat nu is het heel specifieke van ons omroepbestel. Het Engelse stelsel heeft echter over de gehele wereld navolging gevonden, het onze is volstrekt uniek gebleven. Natuurlijk is het niet vreemd dat ik nu aan de Vrije Universiteit moet denken, want de omroeporganisaties hadden aanvankelijk op één na, alle de verenigingsvorm, en de VU is op precies dezelfde wijze in het leven geroepen door het volksinitiatief, toen de mensen, met het schilderachtige woord van Kuyper van achter de ploeg en de meeltrog kwamen aanlopen om mee te helpen aan deze universiteit. Ook het Friesch Dagblad, waarvan ik tweeënveertig jaar hoofdredakteur ben geweest, gaat uit van een heel meelevende vereniging, ook vandaag de dag nog. Vrije omroeporganisaties, geboren uit het volksinitiatief, met als grondslag verenigingen, opgericht door vrije burgers op grond van artikel negen van de Grondwet. Kan het vrijer in een demokratische samenleving? Toch moest de overheid zich er beslist mee bemoeien. Dat had een technische reden: elk zendstation zendt uit

op een bepaalde golflengte. In 1925 ontstond al groot gedrang in de ether, zenders zaten soms op ongeveer dezelfde golflengte en werkten daardoor ten opzichte van elkaar als stoorzenders. En naarmate de sterkte van de zenders toenam, werd overlast een internationaal verschijnsel. Zo zag de Nederlandse overheid zich gedwongen om te bepalen op welke golflengten wanneer en wie mocht uitzenden. Minister Reymer van Verkeer en Waterstaat hakte met zijn zendentijdenbesluit de knoop door en gaf AVRO, KRO, NCRV en VARA elk evenveel zendtijd. Deze vier moesten om de beurt wat zendtijd afstaan aan de VPRO. Toen was de beer los! De VARA profiteerde van dit besluit, maar de AVRO moest veel zendtijd

De verenigingsvorm staat niet altijd borg voor't behoud van de identiteit inleveren. NCRV en KRO hadden met dit besluit geen moeite. De woede van de AVRO was groot. Deze omroep wenste, omdat zij de enige algemene omroep was, de hele week zendtijd op de beste zender. De tijd beschikbaar op de minder goede zenders moest dan maar door de sektarische omroepen worden gedeeld. Onder die sektarische omroepen werd dus toen ook al de VARA gerekend, hoewel deze socialisten en met name

NCRV-optocht in de jaren dertig

125

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen