VU Magazine 1981 - pagina 380

1933 opgerichtte Metallurgische Forschungsgesellschaft, die alleen op papier bestond. Ook hier ging het formeel om handelswissels met een looptijd van drie maanden, zodat de Reichsbank ze mocht disconteren, en de banken ze daarom ook wel wilden kopen. De Staat gaf in dit geval wederom een betalingsgarantie. De looptijd van drie maanden kon telkens verlengd worden, tot een maximum van vijfjaar. Door de uitgifte van de genoemde wissels vond inflatoire financiering plaats, precies zoals wanneer de Staat rechtstreeks schatkistpapier bij de banken of de Reichsbank had ondergebracht. Als de ondernemers de wissels die zij in betaling ontvingen verkochten aan de banken, kregen ze geld ervoor terug. De geldhoeveelheid steeg dus. Schacht vond dat aanvaardbaar om de economie weer uit het slop te halen, maar toen er in 1936 weer ten naaste bij volledige werkgelegenheid heerste, wilde hij niet op die manier verdergaan. Desnoods moesten de bewapeningsuitgaven maar minder snel toenemen. Niet dat Schacht iets tegen bewapening had, ze moest echter wel „solide" gefinancierd zijn. Het Derde Rijk liet zijn bewapening niet remmen door de financiële scrupules van Schacht. Zijn positie brokkelde af. In november 1937 trad hij als minister van economische zaken af In 1938 presteerde hij het nog om de minister van financiën een speciaal krediet te weigeren. Deze kreeg toch het geld dat hij nodig had door van de particuliere banken te lenen. Die banken konden, als dat nodig was, altijd weer middelen van de Reichsbank krijgen door Mefo-wissels uit hun bezit af te stoten Op 7 januari 1939 zond Schacht met zijn drie mededirecteuren een brief aan Hitler waarin hij met klem maatregelen aanbeval om de overheidsuitgaven te beteugelen, teneinde inflatie tegen te gaan. Hij klaagde over opgetreden misstanden bij de prijscontrole, die onder zijn aartsrivaal Hermann Goring viel (aan wie hij al in 1936 de controle over de deviezen en de grondstoffenvoorziening alsmede de leiding van het vierjarenplijin had moeten overdragen) en wenste dat de minister van financiën de volledige financiële controle over alle overheidsuitgaven zou krijgen, terwijl het leger reeds sinds 1934 zijn budget geheel buiten de minister van financiën om regelde Tegen Goring en het leger moest Schacht wel verliezen. Men had gebruik van hem gemaakt zolang men nut van hem had. Nu hij hinderlijk werd kon hij verdwijnen De hele directie kreeg op 20 juni 1939 ontslag. Minister Funk van economische zaken kreeg ook de Reichsbank onder zich. In een totalitaire staat is geen plaats voor een zelfstandige centrale bank. Formeel was die onafhankelijkheid al verdwenen door een wet van 10 februari 1937 die de directie van de Reichsbank onder toezicht van de Führer en Reichskanzler plaatste. Een wet van 15 juni 1939 stelde de Reichsbank in staat om onbeperkt rechtstreeks aan de regering te lenen. Schacht mocht als troostprijs nog een paar jaar minister zonder portefeuille en zonder invloed blijven Ovengens was de regering uiteraard niet uitsluitend afhankelijk van Schachts wissels. Behalve inkomsten uit belastingen had zij ook nog ontvangsten uit leningen op de kapitaalmarkt (door de uitgifte van obligaties). Daar verdrong zij particuliere leners. Ondernemers konden na verloop van tijd niet meer op de kapitaalmarkt terecht om aandelen en obligaties uit te geven en daarmee middelen voor investeringen te verwerven. In plaats daarvan werd hun toegestaan 346

Een verkiezing zonder spanning. Weer heeft Duitschland den Zondag misbruikt ais verkiezingsdag. Het was een verkiezing waarvar tevoren de uitslag reeds vaststond. Ruim 99 % der Duitschers heef het Hitlerbewind zijn instemming betuigd door „ j a " te stemmen Ook in Wenen waren de verkiezingslokalen nu getooid met portretten van den Führer. (Foto en onderschrift uit De Spiegel van 16 apri 1938)

flinke winsten te maken. Hun investeringen moesten : ze maar uit ingehouden winsten financieren ;

De economische orde De nazi's hadden geen blauwdruk voor een nieuwe 1 economie toen ze aan de macht kwamen : In hun partijprogramma hadden ze zich fel gekeerd ; tegen het zogenaamde „grootkapitaal". Zij hadaen ; gepleit voor nationalisatie van grote bedrijven, be- ; scherming van het kleinwinkelbedrijf en opdeling van het grootgrondbezit. Zij gaven blijk van een romanti- '• sche kijk op het boerenbestaan en droomden van eer. '. ,,gezonde" boeren-en gildenstaat ; In het begin, in 1933 en 1934, hebben radicale nazi's ; van het eerste uur ook wel geprobeerd hun ideeën in ; de praktijk te brengen. Die ideeën waren wat wereio- ; vreemd, ze waren moeilijk in de praktijk te brengen. ; De radicalen liepen Hitler ook voor de voeten bij zijn ' pogingen de legerleiding en de top van de zakenwe- ' reld te vriend fe krijgen en te houden. Zij werden ! uitgeschakeld in de ,,nacht van de lange messen", (van 29 op 30 juni 1934), waarin Hitler zonder aarzelen onder andere zijn vriend van het eerste uur. Ernst Rohm, leider van de S.A., liet vermoorden. In de praktijk was het economische beleid pragmatisch. De werkloosheid moest verdwijnen en vervolgens moest de bewapening worden opgevoerd. De manier waarop deed niet zoveel terzake. Als er problemen opdoken werden er ad-hoc maatregelen genomen. Dat leidde tot een voortdurend groeiend en onoverzichtelijk geheel van voorschriften, te meer daar men in het Derde Rijk niet te maken had met een consistente, als één geheel werkende overheid, maar met een aantal instellingen wier bevoegdheden niet scherp afgebakend waren en die elkaar die bevoegdheden ook bestreden Het Britse blad The Banker schatte in 1937 dat het aantal personen dat een volledige dagtaak had aan het toezicht van overheidswege op het bedrijfsleven onder Hitler gestegen was van ongeveer 1.000 tot meer dan 500.000 en dat er elke week 700 a 1000 verordeningen op het gebied van het economische toezicht uitgevaardigd werden. vu-Magazine 10 (1981) 9 (oWobe-

Naar de vorm bleef er een kapitalistische economie bestaan; de fabrieken bleven particulier eigendom. Maar van een vrije economie was steeds minder sprake. Dat de ondernemers gedwongen werden samen met de arbeiders dezelfde maaltijden in dezelfde cantine te gebruiken was nog tot daar aan toe. Zij moesten zich ook netjes gedragen tegenover de arbeiders om met door de NSDAP-arbeidersvertegenwoordiger in het bedrijf voor het Soziale Ehrengencht gesleept te worden. Meer fundamenteel was dat de overheid in steeds sterkere mate besliste wat zij mochten produceren, welke investeringen zij mochten verrichten en welke buitenlandse goederen zij mochten kopen. Van marxistische zijde is en wordt het nazi-regime gezien als een noodzakelijk uitvloeisel van de crisisverschijnselen van de kapitalistische economie. Slechts de brute onderdrukking door het naziregime zou in staat geweest zijn de bestaande eigendomsverhoudingen in stand te houden. De nazi-staat zou dus een instrument geweest zijn in de handen van ,,het kapitaal". Het overgrote deel van de ondernemers moest echter weinig van de NSDAP hebben. De anti-marxistische en de nationalistische elementen van de nazi-ideologie spraken hen wel aan, maar de anti-kapitalistische en revolutionaire elementen stootten hen af. Ondernemingen hebben in de Weimar-republiek bij verkiezingen regelmatig steun gegeven aan politieke oartijen. De NSDAP werd daarbij nooit ruim bedeeld. Het IG Farben concern heeft bij één van de verkiezingen in 1932 bij voorbeeld RM 2 a 300.000 aan de verschillende politieke partijen geschonken, waarvan hoogstens 15% aan de NSDAP. Van de RM 1.500.000 die de industriemagnaat Fried rich Flick in 1932 uitdeelde, kwam niet meer dan RM 50.000 bij de NSDAP terecht. De grote ondernemers voelden in het algemeen meer voor de conservatieve partijen die Franz von Papen steunden. Tegen de tijd dat Hitler kanselier werd, stond het er met de partijkas slecht voor. Pas bij de verkiezingen /an maart 1933 kreeg Hitler flinke geldelijke steun van het bedrijfsleven, als een soort verzekeringspre-

..Parade, het tooverwoord voor alles wat Duitsch denkt en voelt. Oe mannen van den Arbeidsdienst marcheeren over de Zeppelinweide te Neurenberg voorbij den Führer." (Foto en onderschrift uit Oe Spiegel van 18 sept. 1937).

vu-Magazine 10(1981 )9(oktober)

mie. Het was niet zozeer het bedrijfsleven dat van Hitler gebruik maakte als wel Hitler die het bedrijfsleven voor zijn karretje spande. Gezegd moet worden dat het bedrijfsleven zich makkelijk schikte. Het kreeg ten slotte opdrachten. Nu zijn voor marxisten de subjectieve overwegingen van de ondernemers niet zo van belang. Het gaat erom of ze het nazisme ,,objectief", of ze het nu wilden of niet, nodig hadden om de bestaande eigendomsverhoudingen in stand te houden. Dat lijkt zeer twijfelachtig. Reeds in 1932 begon het herstel van de Duitse economie, zij het aarzelend. Dat zou zich ook zonder Hitler en zonder onderdrukking van de vakbonden wel hebben doorgezet, zij het wellicht in mindere mate. Voorts is niet duidelijk waarom het fascisme voor de instandhouding van het kapitalisme in Duitsland noodzakelijk zöu zijn, terwijl dat in de Verenigde Staten, waar de werkloosheid in 1932 even ernstig was als in Duitsland, niet het geval was. Ten slotte is niet duidelijk wat kapitalistische eigendomsverhoudingen met de nazistische rassenhaat te maken hebben. Met hun haast monomane aandacht voor de eigendomsverhoudingen en de klassenstrijd hebben marxisten de vervolging van joden en zigeuners door de nazi's nogal uit het oog verloren.

Slotopmerkingen De economische problematiek van de republiek van Weimar is in sterke mate bepaald door de herstelbetalingen die Duitsland na de eerste Wereldoorlog waren opgelegd. Het waren de herstelbetalingen en de daarmee samenhangende bezetting van het Roergebied door Frankrijk en België die in belangrijke mate verantwoordelijk waren voor de ongekende inflatie van 1922-'23, het waren eveneens de herstelbetalingen die Brüning een deflatiepolitiek de enig mogelijke deden lijken. De republiek van Weimar werd in de ogen van de bevolking steeds machtelozer tegenover de problemen. De parlementaire demokratie kon nauwelijks

Vijf jaar Hitlerbewind. Vijf jaren is het nu al weer geleden, dat Hitler temidden van den Duitschen chaos de macht in handen kreeg en zij het, dat hij veel deed, dat wij nimmer zullen goedkeuren, hij wist er orde te scheppen. — Troepenafdeeiingen defileerden op den jubileumdag voor den Führer en enkele dagen later deed hij 'n nieuwe zet in de binnenlandsche politiek, waardoor hij zijn positie nog meer versterkte. (Foto en onderschrift uit De Spiegel van 12 febr. 1938).

347

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen