VU Magazine 1988 - pagina 416

van Nederland als protestantse natie, zou het laatste het meest voor de hand hebben gelegen. Maar binnen de CHU was geen consensus over het onderwijs. Typerend voor het karakter van de CHU en haar achterban was dat CHU-leden zowel zitting hadden in besturen van christelijke scholen als actief waren op openbare scholen. Op het gebied van de omroeppolitiek had de verdeeldheid binnen de CHU voor de partij, wat politieke invloed betrof, echt tragische gevolgen. Aanvankelijk (in de jaren twintig) leefde in CHU-kring een sterke voorkeur voor een christelijknationale omroep, maar toen de andere partijen zich steeds sterker gingen maken voor omroepen op levensbeschouwelijke basis, was de nationale omroep niet langer politiek haalbaar. Noodgedwongen moesten de CHU-kamerleden kiezen voor de minder aantrekkelijke alternatieven en hoewel een behoorlijk aantal CHU-leden achter de NCRV stond, zagen anderen niet in waarom de NCRV hun exclusieve steun zou moeten hebben. Als gevolg van de komst van nieuwe omroepen en de reclame op radio en tv, was in de jaren zestig het omroepvraagstuk hoogst actueel èn po-

Het bewust afzien van deelname aan het kabinetDen Uyl in 1973 ontmaskerde de CHU als meest conservatieve van de drie christelijke partijen. htiek pikant geworden. Voor de CHU kwam deze discussie ook nu heel slecht uit, want nog steeds was men in CH-kring op het gebied van de omroep chronisch verdeeld. Het kabinet-Marijnen struikelde in 1965 zelfs over deze kwestie, maar belangrijker voor de CHU was dat, als gevolg van de interne verdeeldheid, de partij bij de daaropvolgende formatie door de andere partijen bewust uit het kabinet werd gehouden. In het kader van de vraag naar de mate van verzuildheid binnen de CHU en haar aanhang, is het weer 6

opvallend dat geen der zendgemachtigden op onvoorwaardelijke steun van christelijk-historische zijde kon rekenen. We vinden CHU-sympathisanten terug als leden van de NCRV, de AVRO en de VPRO. Een aardig detail is verder dat een actief CHU-lid, jhr.mr. Th. Roëll, van 1957 tot 1965 het voorzitterschap van de algemene, neutrale AVRO bekleede.

E

en ander aspect dat met de verzuiling samenhangt is, zoals Lijphart het noemt, de pacificatie. De desintegratie die de Nederlandse samenleving bedreigde als gevolg van de opdeling in zuilen, zou voorkomen worden door het 'schikken en plooien' aan de top van de zuilen. (De SDAP werd hier overigens pas in 1939 bij betrokken.) Volgens deze theorie zouden de partijen niet dan met tegenzin en alleen om de lieve vrede te bewaren met elkaar samenwerken. De houding van de CHU is anders. Volgens artikel 8 van het beginselprogram "...verzet de CHU zich tegen een groepeering des volks in twee deelen naar Godsdienstige onderscheiding..." De scheiding was dus van tijdelijke aard en men hield het oog gericht op de 'algemene erkenning van de christelijke beginselen'. Hoewel dit streven wellicht meer weg had van wishful! thinking heeft dit uitgangspunt invloed gehad op de politieke strategie van de CHU ten opzichte van de samenwerking met andere politieke partijen. In het interbellum speelde de CHU een belangrijke rol bij de langzame beëindiging van de rechtse coalitie (ARP, CHU, RKSP): ze achtte de scherpe links-rechts tegenstelling niet wenselijk en gaf een aantal malen blijk van haar reserves tegenover het rechtse pact. Daar kwam bij dat de CHU in haar gelederen een uitgesproken representant van de 'brede basis'-gedachte had in de persoon van DJ. de Geer. In 1926 formeerde hij een rechts-liberaal 'Intermezzokabinet' en in 1939 haalde hij voor het eerst in de geschiedenis socialisten in de regering. De neiging van de CHU om de vastliggende scheidslijnen te doorbreken leidde er na de Tweede Wereldoorlog toe dat een aantal CHU-leden sympathie opvatte voor de Neder-

landse Volksbeweging, die streefde naar het opdoeken van de christelijke antithese en de klassenstrijd. CHU-prominenten als Van Walsum en Lieftinck gingen met deze 'Doorbraak' mee en sloten zich aan bij de PvdA. Toch kwam de partij-organisatie na 1945 weer op gang, maar in de tijd van de rooms-rode coalities kon de CHU geen doorslaggevende rol meer spelen. Alhoewel de CHU een aparte plaats bleef innemen in het (nog steeds) 'verzuilde' Nederland, was ze slecht gewapend tegen de aanval die een nieuwe generatie politici omstreeks 1967 op de oude partijen inzette. Voor de nieuwhchters was de CHU een uitgesproken conservatieve partij, waarvan weinig te verwachten viel. Het bewust afzien van deelname aan het kabinet-Den Uyl in 1973 ontmaskerde de CHU als meest conservatieve van de drie christelijke partijen en haar weinig coöperatieve houding in de formatie wierp tevens donkere schaduwen op de toekomst van een CDA.

I

n zijn boek probeert de schrijver de CHU wat krampachtig te verdedigen tegen het rechtse imago dat de partij in zijn laatste fase had en daarmee krijgt het een wat apologetische toon. Hier wreekt zich het nadeel van de opzet het verhaal voor het grootste deel te baseren op CH-bronnen, waardoor het een inside story wordt. Een grote verdienste heeft het proefschrift doordat het de betrekkelijkheid van de rigide verzuilingstheorieën laat zien. D

Nico Verbeek is historicus en werlizaam bij het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme. H. van Spanning: De Christelijk-Historische Unie 1908-1988; enige hoofdlijnen uit haar geschiedenis. De in eigen beheer uitgegeven dissertatie is verkrijgbaar via boekhandel Houtschild en boekhandel Wattez, beide in Den Haag. Prijs: f. 79,50.

VU-MAGAZINE—NOVEMBER 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen