VU Magazine 1988 - pagina 63

In oktober van het vorig jaar werd ons een prachtig voorbeeld geschonken van een grote groep mensen die aan een hevige vorm van stress scheen te leiden. Zenuwachtige mannen met soms wel tien telefoons voor zich probeerden gesprekken te voeren met degenen aan de andere kant van de lijn over een onafwendbare catastrofe: het verlies van een groot deel van hun vermogen. Aan de handelingen van deze mensen was te zien dat zij zich in een wel zeer benarde situatie bevonden: de beurscrisis was in dit geval de aanleiding tot de stress-gevoelens. Stropdassen gingen losser en losser, men wiste zich het voorhoofd eens af, schreeuwde in de telefoon of naar collega's; zelfs aan tranen ontkwamen deze /larcZ-óo/'/eo'zakenlieden niet. Een beurscrisis als deze is zonder twijfel een grote stressor, een situatie die stress veroorzaakt. Ook de dood van iemand uit de directe omgeving, een echtscheiding of een examen zijn bekende stressprikkels. Iemand die onder grote druk leeft, bijvoorbeeld omdat het werk tot ver in het privéleven doordringt, wordt per definitie geacht onder zware stress te leven. Toch is dit simpele oorzaak-en-gevolg model de laatste tijd aan verandering onderhevig. Wetenschappelijk onderzoek van de laatste tien jaar heeft uitgewezen dat niet elke stressprikkel ook stress veroorzaakt. Veel hangt namelijk af van de persoon die die prikkel ondergaat. De ene persoon blijkt beter tegen stressgevoelige situaties te kunnen dan de andere.

n recent onderzoek staat niet zozeer de stressprikkel centraal, maar de persoon die deze prikkel ondergaat. Waarom is de ene persoon vatbaarder voor stress dan de andere? En hoe kan men deze vatbaarheid meten? Kenmerkend voor het stressonderzoek is dat daarin verschillende wetenschappelijke disciplines samenwerken: farmacologen, gedragswetenschappers en psychologen vormen samen het stressonderzoeksteam aan de Vrije Universiteit. Ook huisartsen en psychiaters hebben al belangstelling getoond voor aan stress gerelateerde problemen. Die samenwerking is ook nodig, omdat stress kan leiden tot allerlei psychosomatische klachten. Prof.dr. P.G. Smelik is hoofd van de vakgroep Farmacologie en als zodanig nauw betrokken bij het stressonderzoek. Farmacologen doen niet zozeer onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen daar is de farmaceutische industrie veel beter toe uitgerust - maar naar de werkingswijze van ge neesmiddelen en lichaamseigen stoffen, zoals hormonen. Aan de VU, maar ook elders in Nederland, staat daarbij vooral het hersenonderzoek centraal: hoe beïnvloeden de hersenen de hormonen, en hoe werken stoffen in op de hersenen? Smelik is lid van een commissie van de Gezondheidsraad, die een rapport moet maken over stress, en ook daar blijkt dat het uiterst moeilijk is VU-MAGAZINE—FEBRUARI 1988

een omschrijving van het begrip stress te geven. "Het organisme, de mens of het dier, probeert zijn integriteit te handhaven ten opzichte van het milieu waarin hij leeft", zegt Smelik. "Net zoals een vliegtuig op koers moet blijven en zich moet verzetten tegen de krachten die het daaruit drijven, moet de mens zich ook aanpassen aan de omstandigheden om de gestelde doelen te blijven bereiken. Een brede definitie van stress is het zich teweer stellen tegen alle krachten die een mens uit de koers halen. Maar volgens die definitie is eigenlijk alles stress. Daarom beperkt men het begrip tot die invloeden die een bovenmatige inspanning vragen om zich toch te kunnen handhaven. Sommigen willen alleen spreken over stress als er sprake is van ernstige overbelasting, als er extra hulptroepen nodig zijn. Hoe dan ook, de definitie is een kwestie van smaak. Ik benadruk vaak dat er eigenlijk sprake is van een continuum: van de kleine alledaagse dingen tot hele uitzonderlijke situaties."

F

armacologen zijn vooral geïnteresseerd in de reactie van het lichaam op zo'n stresssituatie. Iedereen kan bij zichzelf immers lichamelijke reacties constateren op een bedreigende situatie. Een rood hoofd van verlegenheid, knikkende knieën van angst, of men blijkt in een levensbedreigende situatie over mogelijkheden te beschikken die men voorheen nog niet kende.

'Stress is het zich te weer stellen tegen alle krachten die een mens uit de koers halen.' Stressonderzoekers willen weten wat het lichaam doet als zo'n situatie zich aandient. Al veel eerder ontdekte men dat er speciale mechanismen zijn in het lichaam die ten dienste staan van de aanpassing aan zo'n situatie, Een speciale rol wordt daarbij vervuld door de bijnier, een klein orgaan dat tegen de nier aanligt. De hormonen die de bijnieren afscheiden blijken 'stresshormonen' te zijn. De bijnier bestaat in feite uit twee organen, die ineen gegroeid zijn: het bijniermerg en de bijnierschors. Het merg is een onderdeel van het sympathisch zenuwstelsel: het zenuwstelsel dat de werking van de inwendige organen reguleert. Wanneer een deel van dat zenuwstelsel wordt geactiveerd, geeft het bijniermerg twee hormonen af, waaronder adrenaline. Prof. Smelik geeft een voorbeeld van een acute stresssituatie bij de hogere zoogdieren. Een niets vermoedend dier wordt opeens geconfronteerd met een roofdier. Het dier moet daar acuut op reageren. Het sympathisch zenuwstelsel bereidt het lichaam voor op actie. Het hart gaat sneller kloppen, de bronchieën worden verwijd zodat het dier meer zuur17

Gestresste toestand... Beursmensen vlak na de crisis. Foto ABC

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen