VU Magazine 1988 - pagina 468

Het lezen vergt een zekere traagheid, het zo nu en'dan stil blijven staan om een tekst te laten bezinken en om enige samenhang aan te brengen. Bij het informatieverwerken regeert de logica van de snelheid, complexe verhalen worden gereduceerd tot korte kernachtige boodschappen die op elkaar aangesloten kunnen worden in een eindeloos, in principe universeel, circuit. De informatie beweegt zich altijd als een stroom, een nagenoeg substantieloze vloeistof die door de communicatienetwerken vliegt. Hoe minder inhoudelijke ballast, des te hoger de omloopsnelheid. Er valt geen tijd te verliezen. Iemand die nooit heeft meegedaan met het versnellen van de informatiestroom is de legendarische journalist I.F. Stone. Roszak noemt

Hoe minder inhoudelijke ballast, des te hoger de omloopsnelheid. Er valt geen tijd te verhezen. diens Weekly als een van de meest inspirerende voorbeelden van hoe nieuwsvoorziening op een andere dan de gangbare manier kan werken. Het eenmansweekblad, dat inmiddels niet meer bestaat, bevatte slechts weinig informatie in de eigenlijke zin van het woord; weinig curieuze feiten, spectaculaire evenementen, en de krant was maar vier pagina's dik. En toch, schrijft Roszak in zijn boek, had hij de Weekly voor geen dozijn nieuwsbladen willen inwisselen omdat het blad het produkt was van een messcherpe intelligentie. "Men hoefde het niet altijd eens te zijn met Stone om toch zijn journalistiek te kunnen waarderen; men profiteerde van zijn hulp bij het aangeven van de contouren van het publieke debat." Bij zo iemand, en bij iedereen die iets weg heeft van Stone, is de informatie-carroussel tot stilstand gekomen en overheersen de eigenschappen van de goede lezer: traagheid en precisie. D Koos Neuvel is socioloog en journalist.

14

ee, niet wat U dacht, niet ter ere van Baldassare Castiglione, die in 1528 in // Libro del Cortegiano de ideale hoveling beschreef: geen slijmerige sycofant, maar een uomo universale (honnete homme, gentleman, caballero), de beschaafde mens van alle geestelijke en wereldlijke vaardigheden thuis. Op zichzelf ovehgens een uitstekend doel van universitair onderwijs, het opvoeden van zulke hovelingen in plaats van de vakidioten waar Deetman om vraagt. Maar het gaat me om Sébastien Ghateillon, die zich als humanist Gastellio noemde: pas vijftien toen Gastiglione zijn dialoog schreef, bekende hij zich tot de Reformatie, leerde in 1540 Galvijn kennen die hem naar Geneve haalde, om hem er spoedig weer uit te gooien omdat de protégé de predestinatie-leer verwierp, trok naar Basel, in die tijd zo'n beetje de laatste vrijplaats voor mensen met afwijkende opinies, waar hij armoedig leefde als corrector bij een drukkerij, maar een imposant oeuvre wist op te bouwen, dat hem het lectoraat in het Grieks bezorgde aan de universiteit. Dit in 1553, het jaar waarin Miguel Servet op instigatie van Galvijn te Geneve wegens ketterij levend op de brandstapel ging. Gastellio was geen man voor de strijd. Erasmus was hem ook hierin ten voorbeeld. De wijze waarop de dictatorale theocratie van Galvijn hem omwille van zijn 'ketterij' om den brode had gebracht was voor Gastellio geen aanleiding tot het voeren van een polemiek tegen zijn vervolger. Maar de moord op de ternauwernood aan de inquisitie in Lyon ontkomen Servet brengt Gastellio tot actie. In een nog geen dozijn bladzijden tellend ge-

schrift De haereticis, an sint persequendi? (moeten ketters worden vervolgd?) remonstreert hij tegen deze gewetensdwang: de verdediging van een leer kan nooit het doden van een mens rechtvaardigen. Aan de hand van Bijbel en kerkvaders - en van Galvijn zelf in zijn Institutio\ -toont hij aan dat Romeinen XIII de overheid het zwaard niet geeft voor ketterjacht, als die ketters niet tevens op een politieke omwenteling uit zijn. Trouwens, wat is eigenlijk een ketter? Iemand die het met onze mening niet eens is, schrijft Gastellio cynisch. De haereticis wordt gezien

co UJ

CD CC

Diens strijdschrift tegen Gastellio eindigt, na een stortvloed van scheldwoorden, met "moge God U, Satan, vernietigen!". Geneve rust dan ook niet voordat Gastellio de mond voorgoed is gesnoerd. Beza, de tweede man in Geneve, begeeft zich hiervoor persoonlijk naar Basel. Maar Gastellio sterft in 1563, afgetobd, voordat de ketterjacht beginnen kan. Stel je voor, schrijft Zweig met onvertaalbare lyhek, dat de fanatieke leer van Galvijn, Beza en Knox in Europa had gezegevierd: "Wie haften diese kunstfeindlichen, freudefeindlichen, lebensfeindlichen

Castellioleerstoel

cc LU

als de eerste phncipiële verdediging van de verdraagzaamheid: de overtuiging, zei Gastellio, is vrij. "De vrijheid van geweten is een duivels leerstuk", stelde Geneve daar met gezag tegenover. In 1936 schrijft Stefan Zweig een gepassioneerde documentaire Castellio gegen Calvin, oder Ein Gewissen gegen das Gewalt, op een moment in onze geschiedenis, even bedreigend voor de vrijheid van denken als de zestiende eeuw dat was. Zweig zelf werd opgejaagd als destijds Gastellio, zijn boek kon in 1936 al niet meer in Duitsland worden verspreid. Zweig moest steeds verder vluchten, om in 1942 in Brazilië "den Freitod zu wahlen". Ook Gastellio werd het voorwerp van haat, die van Galvijn.

Zeloten gewütet gegen den herrlichen Uberschwang und alle jene holden Uberfiüssigkeiten des Daseins, indenen sich der bildnerische Spieltrieb in göttlicher Mannigfaltigkeit kundtut!" Maar de zeloten kregen het niet voor het zeggen. Juist de landen waar de leer van Galvijn vaste voet kreeg - Zwitserland, Nederland, Engeland, de Verenigde Staten - werden broeinesten van democratie en tolerantie. Zoals Galilei van de paus, zo won Castellio achteraf toch van Galvijn. Daarom: in Nijmegen een Galileileerstoel, aan de VU één ter ere van Castellio. Er is wel wat goed te maken...

VU-MAGAZINE—DECEMBER 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen