VU Magazine 1989 - pagina 370

roemde zinsnede, een duidelijk antwoord; "Dit boek is geschreven in de wiskundige taal en de symbolen zijn driehoeken, cirkels en andere meetkundige tiguren; zonder hun hulp begrepen we er geen woord van en zwierven wij vergeets door een donker labyrint." Galileï introduceerde de wiskunde op het terrein van de fysica en dat liep uit op een langdurige liaison. Aristoteles zag de natuur nog als bestaande uit kwalitatieve essenties: water, lucht, wind en vuur, In de moderne, op wiskundige leest geschoeide wetenschap telt alleen nog de kwantiteit. Wat onderzocht wordt is de lokatie van voorwerpen, hun beweging, hun dichtheid, hun veranderingen. Alles wat niet getoetst kan worden, wordt uit de container van de wetenschap gekieperd.

D

ie verandering in methode oogt niet erg bedreigend voor het christelijk geloof. Misschien had men wel een pact kunnen sluiten, net zoals er eeuwenlang een pact bestaan had tussen christendom en de wetenschap van Aristoteles - nota bene een heiden. Maar de goede katholiek Galileï maakte met zijn afwijkende werkelijkheidsbegrip een redelijk compromis wel erg moeilijk. Wat dat betreft hadden de kerkelijke dogmatici het met Aristoteles heel wat gemakkelijker. De

Galileï introduceerde de wiskunde op het terrein van de fysica en dat liep uit op een langdurige liaison. Griekse filosoof had als devies dat de feiten voorrang hebben boven abstracties. En waren de feiten niet zo helder als bronwater? Het is toch voor iedereen te zien dat de aarde het unieke, stilstaande centrum van het universum is? Het Aristoteliaanse wereldbeeld bood een geruststellende aanblik en was een lust voor het oog: alles heeft er zijn plaats in een grote samenhangende orde; een orde, zo voegden de theologen eraan toe, die door God geschapen is. Geen wolkje onzekerheid viel er aan het hemels firmament te bespeuren, Galileï ontluisterde dit wereldbeeld. De feiten blijken de doorzichtigheid van rioolwater te bezitten. De menselijke waarneming spreekt niet voor zichzelf: wie door een telescoop, een instrument waarvan Galileï als eerste systematisch gebruik maakte, naar de sterren kijkt, ziet iets anders dan wat de eigen ogen zónder dat hulpmiddel waarnemen. Die telescoop kon de menselijke waarneming corrigeren, vond Galileï, Het onzichtbare, datgene waarvan men vroeger dacht dat het voor menselijk verstand niet bevat16

telijk was, kon door een instrument als de telescoop zichtbaar gemaakt worden. Dan kon bijvoorbeeld blijken dat ook op de maan bergen en dalen aanwezig zijn en dat de aarde in veel opzichten verre van uniek is. Niet alleen wordt het onzichtbare zichtbaar gemaakt, bovendien ontpopt de zichtbare werkelijkheid zich als schijn, We denken dat een steen die van een toren wordt gegooid, loodrecht naar beneden valt. Maar, aangenomen dat de aarde draait, moet hij kennelijk met de aarde meedraaien en dus 'in werkelijkheid' schuin vallen. Voor Galileï betekende dit niet dat de zintuiglijke waarneming volledig onbruikbaar is, maar wél dat de ervaring gecorrigeerd dient te worden door het experiment, In een van zijn werken haalt Galileï het voorbeeld aan van een man die in een boot zit en zonder op de kust te letten naar een andere boot staart. Hij is niet in staat om op dat moment te onderkennen of het zijn eigen dan wel de andere boot is die beweegt.

V

olgens Galileï bestaat er een vooroordeel om te denken dat de eigen positie stabiel is en die van de ander niet. Alleen door te experimenteren kan de 'echte' werkelijkheid onthuld worden. Dat gaat nog verder. Wie de werkelijkheid wil onderzoeken moet soms afzien van de werkelijkheid. Galileï was bijvoorbeeld geïnteresseerd in de acceleratie van vallende voorwerpen. Om op een 'zuivere' wijze te experimenteren zou het onderzoek zonder luchtweerstand in een vacuum moeten plaatsvinden. Er wordt dus een kunstmatige, onwerkelijke situatie in het leven geroepen. Het reële wordt beschreven door het irreële, op dezelfde wijze als de concrete natuur zich laat beschrijven met behulp van abstracte wiskundige modellen. Een merkwaardige werkelijkheid die men pas kan kennen door haar tussen haakjes te plaatsen. De radicaliteit van Galileï's uitgangspunten bestaat hierin dat iedere zekerheid ondermijnd wordt. De zichtbare werkelijkheid blijkt bedrieglijk te zijn, anders dan onze zintuigen suggereren loopt de maan niet gezellig met ons mee wanneer we 's nachts over straat wandelen. Niettemin heeft Galileï's-tóen ongeloofwaardig geachte - radicaliteit tot nieuwe zekerheden geleid: tegenwoordig is iedereen ervan overtuigd dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom. De gevolgen van dit wantrouwen jegens de zintuigelijke waarneming, grijpen echter dieper. De 'werkelijkheid achter de schijn' kan zich op haar beurt ook weer als schijn ontpoppen. Wanneer we ieder definitief houvast verliezen, kan élke waarheid op den duur ter discussie worden gesteld. Achter ieder masker kan een nieuw masker schuilgaan. Elke vorm van kennis behoudt daarom noodgedwongen een voorlopig karakter: in het licht van nieuwe experimentele gegevens kan elke wetenschappelijke these, al is hij nog zo oud en vertrouwd, van tafel geveegd worden. VU-MAGAZINE—OKTOBER 1989

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen