VU Magazine 1989 - pagina 456

maakt). De tweede factor is dat enzymen produkten van levende organismen zijn. Het is niet altijd eenvoudig de bacterie of schimmel, die een zeer gewenst enzym produceert, te kweken. Toch is de mens er in de loop van de

De mens is er in de loop van de geschiedenis redelijk in geslaagd enzymen voor hem aan het werk te zetten. geschiedenis redelijk in geslaagd enzymen voor hem aan het werk te zetten. In de meeste gevallen worden eencellige, enzymproducerende, organismen als 'werkpaard' gebruikt. Het bekendst zijn de toepassingen op het gebied van de voedings- en genotmiddelen. De produktie van bier, wijn, zuurkool, brood, maar ook het in de Indische keuken zo

populaire tempeh (gegiste sojakoek) zou niet mogelijk zijn zonder de hulp van bacteriën, schimmels en gisten. Hoewel voor de produktie van enzymen in principe wel meer organismen geschikt zijn, bieden eencellige micro-organismen een aantal belangrijke voordelen. Allereerst zijn er ongelooflijk veel verschillende micro-organismen. Anders dan hogere organismen, verschillen micro-organismen uiterlijk niet zoveel, maar kennen ze biochemisch een gigantische diversiteit. De kans om een bacterie te vinden die een specifiek enzym bezit, is daardoor vele malen groter dan wanneer men dit zelfde enzym zoekt bij slakken, om maar een hogere diergroep te noemen. Een tweede voordeel is dat microorganismen ongekend snelle groeiers zijn. Ze kunnen zich zeer snel delen, zodat men in korte tijd over veel entmateriaal kan beschikken. En een derde voordeel is dat micro-organismen op relatief eenvoudige manier gehouden kunnen worden, bij-

voorbeeld in fermentatieketels (waarin gisting plaatsvindt). Op dit moment zijn vooral bacteriën interessant, omdat men daaraan relatief eenvoudig manipulaties (recombinant DNA-technieken) kan uitvoeren. Bacteriën kunnen zo bijvoor-

beeld tot hogere produkties van een bepaald enzym aangezet worden.

V

eel mensen zijn geneigd alleen nieuwe technieken tot de biotechnologie te rekenen, maar in feite behoort ook het aloude kaasmaken tot de biotechnologie. De bereiding van kaas is misschien wel één van de eerste voor-

Niet bang voor biotechnologie "In de samenleving bestaat een tendens om heel erg beducht te zijn voor nieuwe technologieën. Men verwacht daar altijd allerlei kwade gevolgen van. Ik zelf ben niet zo bang dat genetisch gemanipuleerde organismen zich in de natuur zouden kunnen handhaven. Zolang je zo'n geconstrueerd organisme in de watten legt, gaat het goed, maar in de natuur komt een micro-organisme zelden een omgeving tegen waar het in stand kan blijven." Prof.dr. A.H. Stouthamer (58), hoogleraar microbiologie aan de Vrije Universiteit, is al sinds het begin van zijn wetenschappelijke carrière bezig met onderzoek aan micro-organismen - een onderzoekstak die zeker de afgelopen vijftig jaar een stormachtige ontwikkeling heeft doorgemaakt. Voor microbiologen is de ontwikkeling van de recombinant DNAtechniek in het begin van de jaren zeventig misschien wel belangrijkst geweest. Door het selectief inbrengen van stukken DNA van andere organismen in bijvoorbeeld bacteriën en schimmels zouden deze organismen vrij eenvoudig aangezet kunnen worden tot het produceren van produkten die zij van nature niet maken. Op papier werden dan ook honderden toepassingen bedacht: bacteriën zouden bijvoorbeeld insuüne kunnen gaan maken (wat inderdaad is gelukt) of vervelende afvalstoffen kunnen afbreken. Zeker in de beginjaren werden de mooiste luchtkastelen gebouwd. Stouthamer gelooft dat de verwachtingen wel wat erg hoog gespannen waren: "Men dacht bijvoorbeeld dat al spoedig hele reeksen van artikelen op de markt zouden komen. Dat is niet zo, het aantal produkten is nog steeds heel beperkt. Er zijn er wel een paar op komst, maar ik denk dat je toch moet zeggen, dat de grote invloed van de biotechnologie pas rond het jaar 2000 of erna komt. De recombinant

14

DNA-technologie is tot nu toe vooral belangrijk geweest om inzicht te krijgen in bepaalde processen, zoals de vorming van enzymen. De theorievorming die daaruit tevoorschijn kwam is geweldig nuttig voor toepassingen. We beginnen steeds beter te zien hoe een cel functioneert en dat is een heel belangrijk punt voor de lange termijn". Stouthamer gelooft niet dat de biotechnologie op korte termijn de chemische industrie zal wegdrukken. Het gebruik van micro-organismen is nog altijd duur: "Je kunt best azijnzuur maken uit methanol, maar het is de vraag of je dat met micro-organismen rendabel kunt doen." En zelfs al kon het goedkoper, dan nog: "Op dit moment wordt gebruik gemaakt van bestaande chemische processen en bestaande installaties. En men gaat de technologie niet zomaar veranderen omdat een ander proces vijf procent goedkoper is." Stouthamer ziet dan ook eerder toepassingen in de produktie van zogenaamdefijnchemicahën."Bij de produktie van geneesmiddelen kun je heel goed micro-organismen gebruiken. Dat is een ontwikkeling die sterk in opkomst is. Bij chemische produktie krijg je bijna altijd te maken met twee zogenaamde stereo-isomeren, stoffen die wel uit de-1 zelfde bestanddelen bestaan maar in ruimtelijke opbouw verschillen.' Over het algemeen is één van die stereo-isomeren de werkzame component en de andere levert juist de ongunstige nevenwerkingen. Door nu bacteriën bepaalde stappen te laten uitvoeren kun je het ontstaan van die nevenprodukten onderdrukken, zodat je zogenaamde stereospecificiteit bereikt. Zo kun je ervoor zorgen dat alleen de werkzame bestanddelen worden gevormd." Naast de toepassingen op het gebied van de plantenveredeling ("daar nemen de mogelijkheden gigantisch toe") en de ontwikkeHng van anti-stoffen tegen allelei virussen en bacteriën (met behulp van zo-

VU-MAGAZINE—DECEMBER 1989

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen