VU Magazine 1990 - pagina 19

"Ach! waren alle mensen wijs, En wilden daarbij wel! De Aard waar haar een Paradijs, Nu isse meest een Hel." Spinozakenner Willem Meyer stuitte in 1896 bij toeval op het huisje met de gevelsteen. Uit een aantekening van een achttiende eeuwse heelmeester wist hij dat de passage uit Camphuysens 'Maysche Morgenstond' het tijdelijke onderkomen van Spinoza in Rijnsburg sierde. Het vervallen huisje stond te koop. Meyer bedacht zich niet en richtte een vereniging op om het pand te kunnen kopen. Het moest een centrum voor studie van Spinoza's leer en leven worden. De klink maakt een kort, dof geluid. A. van Dam, al bijna dertig jaar beheerder tegen gratis huisvesting, laat de vroege bezoeker binnen. Het wachten is op secretaris Theo van der Werf. Van Dam schenkt kofiie in zijn van koperen kitsch vergeven woonkamer en vertelt in een merkwaardige streektaal dat er soms een hele bus Fransen komt. "Die mogen om de beurt. En ik blijf er bij staan." Hij legt uit dat 'die Spinoza' twee kamers aan het einde van de gang bewoonde. "Hij sHep boven, daar in die hoek." Trots: "Da's nu mijn slaapkamer." Theo van der Werf, sinds een paar jaar secretaris van de vereniging Het Spinozahuis, ontkracht even later de beweringen van de beheerder. "Niets is zeker. Er wordt ook gezegd dat Spinoza helemaal niet heeft bestaan. Wij durven er van uit te gaan dat hij hier heeft gewoond, maar of dat precies in deze kamers was... Ik zeg vaak: alleen als je je ogen sluit en je oren dichthoudt, kun je je verbeelden dat hij hier heeft geleefd."

D

e grootste filosoof die Nederland ooit heeft voortgebracht, werd in 1632 ergens in de buurt van het huidige Waterlooplein als Baruch de Spinoza - ook wel Bento de Espinoza genoemd - in Amsterdam geboren. Zijn roem dankt hij vooral aan de Ethica, waarin een wereldbeeld wordt geschetst met natuurlijke verklaringen voor alle verschijnselen van het universum, weg van het traditionele geloof in scheppingswonderen. Ook behandelde hij de staatsleer. Vrijheid van denken was volgens hem voorwaarde voor een veilige maatschappij waar mensen in reVU-MAGAZINE—JANUARI 1990

delijkheid hun gezamenlijke belangen behartigen. In orthodoxe kringen achtte men zijn denkbeelden gevaarlijk. De jonge Spinoza, die aanvankelijk net als zijn vader Portugees-joods koopman in Amsterdam was, wordt in 1656 uit de synagoge gebannen. Vier jaar later moet hij Amsterdam verlaten. Hij vestigt zich in Rijnsburg, op dat moment een vrijplaats voor de doperse sekte van de collegianten, onder wie hij vrienden heeft. In de nieuwe woning van chirurgijn H. Hooman krijgt Spinoza, aldus de brochure van de vereniging, "een vertrekje waar hij lenzen voor optische instrumenten vervaardigde en waar hij zijn overpeinzingen met de ganzepen neerschreef." De wijsgeer voorzag in zijn eigen onderhoud. Volgens geschriften van de gebroeders Huygens waren zijn lenzen van uitzonderlijke kwaliteit.

B

ij het betreden van het eerste museumvertrek, aan het einde van de gang, dringen zich onzinnige vragen op als: voelde hij zich hier thuis, zou hij vaak uit het raam hebben gekeken? Terwijl dat raam er misschien nog helemaal niet was. Hoe dan ook, dit zou een ideaal studeervertrek zijn. In het midden op de donkere plavuizenvloer, onder een laag balkenplafond, staat een imposante tafel met ganzepennen. Onder het glas-in-loodraam twee zeventiende eeuwse stoelen, langs de wanden dichte boekenkasten en een fraaie schouw. Deze kamer lijkt een monument voor 'het denken'. De boekenkasten verbergen de schat van wat de vereniging Het Spinozahuis voor het nageslacht wil bewaren. Bijna het hele boekenbezit van de filosoof is hier, door financiële steun van een verenigingslid van het eerste uur, gereconstrueerd aan de hand van een boedelbeschrijving, opgesteld na Spinoza's overlijden. De bibliotheek is ingericht, zoals dat in de zeventiende eeuw gebruikelijk was, naar afmeting van het boek. Behalve grote folianten staan hier vroege drukken van de werken van Hobbes, Machiavelh, Erasmus en Descartes. De andere kast herbergt drukken van Spinoza's eigen werk. Het tweede vertrek lijkt meer op een museum. Behalve een grote werkbank voor het maken van lenzen -

"Op zo'n apparaat kan Spinoza nooit gewerkt hebben," merkt Van der Werf spijtig op - staat hier een vitrine met oude prenten, een natuurkundig meetinstrument naar een tekening van Spinoza en de onvermijdelijke diaprojector. De bezoeker van dit museum kan snel klaar zijn, alleen de inhoud van de boekenkasten vergt, voor wie wil, veel kijktijd. Zo ook het grote, dikke gastenboek. Nonchalant bladerend kom je namen als A. Einstein en Kamerlingh Onnes tegen. De vereniging met haar vijfhonderd leden - een zeer gemengd gezelschap van othodoxe joden tot verstokte liberalen, christenen en communisten - mag dan de grootste in zijn soort zijn in Nederland, Spinoza is toch een beetje verwaarloosd. Van der Werf "In Spanje of Frankrijk vind je in de boekhandel met gemak een recente vertaling van zijn belangrijkste werken. Hier is het meeste uitverkocht of kun je alleen een herdruk van een bijna honderd jaar oude vertaling krijgen." Maar het is niet louter ellende. Uitgeverij de Wereldbibliotheek laat zich niet onbetuigd en heeft nog vrij kort geleden Spinoza's brieven uitgegeven. Bovendien wordt met steun van ZWO gewerkt aan een nieuwe, tweetalige Ethica.

Z

onder structurele subsidie behoedt de vereniging, die ook beheerder is van het Haagse pand waar Spinoza in 1677 stierf, het huisje in Rijnsburg voor verval. Het trekt zo'n driehonderd bezoekers per jaar. Voor hele volksstammen is Spinoza weliswaar slechts de verbastering van een zekere ijzerhoudende groente - misschien geniet hij door zijn afbeelding op het briefje van duizend wat meer bekendheid in het zwart-geld-circuit -, maar Van der Werf signaleert toch een lichte opleving. "Over de ethica van de verdraagzaamheid heeft Spinoza immers geschreven op een manier die nog heel actueel is. En ook zijn denkbeelden over democratie blijven bruikbaar." D

Het Spinozahuis, Spinozalaan 29 in Rijnsburg, is doordeweelis geopend van 10.00 tot 12.00 uur en van 14.00 tot 16.00. Op zon- en feestdagen van 14.00 tot 16.00 uur. Het correspondentie-adres van de vereniging is Paganinidreef 66, 2253 SK Voorschoten.

17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen