VU Magazine 1991 - pagina 29

mens zelf zulke genetische teksten kan beïnvloeden via genetische manipulatie om zo de eigen tijdsstructuur enigermate in handen te krijgen. Ook de geschiedwetenschap kende de laatste decenniën zulk een ontwikkeling waarbij tijdsbesef wees in de richting van mogelijke beïnvloeding van de tijd. In toekomstplanning, politiek lange-termijnbeleid wordt bestudering van geschiedenis tot lesmateriaal voor het onderzoek naar mogelijkheden om de tijd te kanaliseren. Wanneer zelfstandige naamwoorden als werkwoorden worden onthuld, dan zijn zij niet langer aanduiding van afgedane zaken. Als werkwoorden en processen nodigen zij uit tot besturing, tot kanalisering, tot het zoeken naar oriëntatiepunten en directieven. In muziek en schilderkunst dringt tijd als wezenlijke dimensie door. Film en televisie hebben ons eigen tijdsbesef geactiveerd. Wij gaan met tijd experimenteren, zoals in de flash-back, de terugblik midden in eenfilmverhaal,waarin het verleden ineens met het heden te maken blijkt

te hebben en waarin de regisseur de tijd manipuleert om raadselen van het heden te ontcijferen. Heel de wereld wordt tot een historische tekst, van de genen tot de wijkende spiraalnevels waarvan wij in het heden alleen het verleden van miljoenen jaren geleden afgezonden lichtirapulsen kunnen waarnemen.

W

at is er aan de hand met onze reis door de tijd? Kunnen wij ons tijd-ruimte-schip nog besturen, eventueel zijn koers wijzigen? De invloeden van de wetenschappen op de samenleving worden juist op dit punt veel sprekender. Zo begint men binnen de universiteiten meer oog te krijgen voor hetgeen zich in kunst, in muziek en dans, in spel en sport voordoet. Niet meer als een hemelbestormende utopie, want we zijn wel wijzer geworden, dat wil zeggen iets bescheidener. We beheersen de tijd niet, ook al kunnen wij er op ingrijpen. Steeds blijven er terreinen waar een dun vlies ons scheidt van de doorbraken op medisch, psychologisch, technologisch en sociaal gebied.

Er zijn binnen de huidige wetenschapsbeoefening duidelijke aanwijzingen voor een toenemende functie van een wijd verbreid tijdsbesef, in

'Tijd' wil zeggen dat werkelijkheid geen afgedane zaak, maar eerder een taak, een toekomst inhoudt. de zin van de overgang van zelfstandige naamwoorden naar werkwoorden. Dat houdt een verbreding in van het veld van aandacht tot ver buiten het eigen vakgebied. Een zelfstandig naamwoord kan dit illustreren: de term 'werkelijkheid'. Hoe abstract wetenschappen ook geworden zijn, hoe groot de afstand tussen een wiskundige formule in de natuurwetenschap en de concrete werkelijkheid ook is, de vraag naar de verhouding tot de werkelijkheid blijft zich opdringen. Als de gewone werkelijkheid verder van de wetenschappen komt af te staan omdat de microfysische wereld onvoorstelbaar is geworden (niet langer uit heel kleine biljartballetjes bestaat), als geschiedenis pas vanuit dieptestructuren verklaard kan worden en de mens zelf vanuit gecompliceerde hiërarchieën binnen de artificiële insteUigentie, juist dan wordt die vraag, ook voor de wetenschapper, van belang. Misschien is die werkelijkheid zelf wel meer proces, geschiedenis, tijd en werkwoord dan object, voorwerp, gefixeerde zaak. 'Tijd' wil zeggen dat men er, zo mogelijk, vat op krijgt; dat er nog iets aan te doen is; dat werkelijkheid geen afgedane zaak, maar eerder een taak, een toekomst inhoudt. Tijd onderkennen houdt in dat men beslissingen moet nemen die ook van maatschappelijke, dagelijkse, ja, zeker ook religieuze aard zijn. Woorden als beleid, spirituaHteit, geloof kunnen tot richtlijnen worden om het historische tijd-ruimteschip dat mensheid heet, perspectief te bieden. D Prof.dr. C A . van Peursen doceerde wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteiten te Groningen en Leiden. Als buitengewoon lioogleraar doceerde hij bovendien kennis- en wetenschapsleer, en de geschiedenis van beide, aan de Vrije Universiteit.

VU-MAGAZINE—JANUARI 1991

27

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen