VU Magazine 1991 - pagina 489

1971 lag het maximum nog op -253 graden Celsius. Het kwam dan ook als een volledige verrassing toen begin '87 onderzoekers van het Zwitserse laboratorium van computergigant IBM plotseling ontdekten dat bepaalde materialen al bij een temperatuur van 94 graden boven het absolute nulpunt (dat is bij -180 graden Celsius) supergeleiden. Niemand had dit voorzien; supergeleiding bij zulke relatief hoge temperaturen werd voordien zelfs voor onmogelijk gehouden. "Het zag er heel ongeloofwaardig uit. We konden er nauwelijks mee voor de dag komen", vertelde prof.dr. K.A. Muller ons tijdens een recent bezoek aan Nederland. Samen met zijn collega dr. G. Bednorz had hij drie jaar in alle stilte aan de doorbraak gewerkt. Uiteindelijk maakten de twee onderzoekers het grote nieuws heel onopvallend en bescheiden bekend. Het duurde dan ook een halfjaar voordat de ontdekking overwaaide naar andere laboratoria. Maar toen men eenmaal het wonder met eigen ogen had aanschouwd, maakte zich ogenbHkkelijk een goudkoorts van de fysici meester.(.) De massahysterie werd de aanstichter haast te veel. Muller: "Ik had moeite om mezelf staande te houden. Het steeg me soms tot aan de lippen." Hij wijst het niveau met de handen aan. En hij was niet de enige. Onderzoekers gunden zichzelf geen weekend vrij meer, geen vakantie, en dikwijls zelfs te weinig nachtrust. Allerlei stoffen werden, vaak op goed geluk, aan het basisrecept toegevoegd in de hoop dat deze de supergeleidingstemperatuur nog zouden verhogen. Soms lukte dat. Records hielden soms maar enkele uren stand. "Het is allemaal niet meer bij te houden", verzucht Muller. "Alleen de publicaties die toevallig op mijn bureau belanden lees ik nog." Het is tekenend: "Er is nauwelijks ruimte voor gestructureerde samenwerking. Je hoort een gerucht dat iemand ergens wat gevonden heeft, of een onderzoeker belt toevalhg op." Stapje voor stapje steeg zo de recordtemperatuur. Muller laat een vaag, streperig faxbericht zien. "Dat is het huidige record: -148 graden Celsius. Ik kreeg het overgeseind van ons Californische lab. Het beVU-MAGAZINE—DECEMBER 1991

richt veroorzaakte grote opschudding." De stof die het record bewerkstelligde bevat flinke hoeveelheden van het zeer giftige thallium. Dat was de reden voor een speciale waarschuwing in een van de vakbladen; natuurkundigen zijn namelijk niet gewend met gif om te gaan. De supergeleiders ontlopen elkaar in samenstelling maar weinig. Het gaat om zogenaamd keramisch materiaal gemaakt van vooral koper en zuurstof De atomen van deze stoffen

zoals nu een brokje supergeleider boven een magneet. Toekomstmuziek, volgens Muller. "Het materiaal is heel moeilijk te verwerken; de meeste stoffen zijn nog uiterst bros. Maar ik verwacht dat de industrie die moeilijkheid uiteindelijk de baas kan worden." Hoe snel de records ook mogen breken, de vooruitgang in de toepassing van supergeleiding vordert uiterst langzaam. Muller: "Een kabel gemaakt van de ouderwetse supergeleiders kostte al vijftien jaar in-

Prof.dr. K.A. Muller (rechts) met collega dr. G. Bednorz: 'Het is allemaal niet meer bij te houden.'

wisselen elkaar in regelmatige patronen af. Er zijn vlakken met zuurstofatomen en vlakken met koperatomen. Daar voegt men dan atomen van allerlei vaak exotische elementen aan toe, zoals yttrium, lantaan, strontium, en nu dus ook thallium. Die vreemde bestanddelen zijn essentieel, al maakt het vaak weinig uit welke stof je precies gebruikt. Door te variëren zoekt men naar de optimale samenstelling. Zal het lukken om het fel begeerde recept voor supergeleiding bij kamertemperatuur te vinden? "Onvoorspelbaar", volgens Muller. "Zolang niemand precies begrijpt waarom die stoffen supergeleidend zijn, blijft het kofïiedik-kijken."(.) Voor de nieuwe supergeleiders lokt een grote markt. Ingenieurs dromen van kabels die elektriciteit zonder noemenswaardige weerstand over honderden kilometers kunnen transporteren. In de micro-elektronica werkt men aan supersnelle supergeleidende chips. En misschien zal ooit een trein boven de rails zweven.

genieurswerk. Met het nieuwe materiaal zal dat zeker niet sneller gaan." Snellere toepassing ziet hij wel in de micro-elektronica. Vooral in verbindingen tussen onderdelen van chips treden nu nog verliezen op die computers traag maken. Met het nieuwe materiaal is dat verholpen. "Dat duurt nog vijfjaar", voorspelt Muller. De rust en stilte van het lab aan de rivier, waar Muller en Bednorz hun ontdekking konden doen, is voorgoed voorbij. Het is de vermoeid ogende, kersverse Nobelprijswinnaar aan te zien. Het kleinschalige onderzoek op de Zwitserse buitenpost waar iedereen elkaar kent, is geëxpandeerd tot ongekende omvang. Krampachtig wordt overal gezocht naar verklaringen en toepassingen. De gelukkige vinder kan rekenen op opnieuw een Nobelprijs en dikbetaalde patenten. "Wij hadden vrijheid en rust nodig voor onze ontdekking", vertelt Muller. "Voor een nieuwe geniale inval moeten we wachten tot de storm weer is gaan liggen." D 39

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen