VU Magazine 1991 - pagina 412

terwille van het spel - hun waarneming een beetje aan te passen. Er zijn ook proefpersonen die maar blijven fantaseren. Die durven niet te stoppen en die houden een opdracht tot het bittere eind vol. Dat zegt allemaal iets over de manier waarop mensen in het leven staan, waarop ze taken aanpakken." Drenth betwijfelt echter of de Rorschach-test een betrouwbaar instrument vormt om met redelijke zekerheid iets te zeggen over iemands psyche. Het schort nogal aan de betrouwbaarheid van de test, in de zin dat de uitslagen van de test door verschillende psychologen op sterk uiteenlopende manier beoordeeld worden. Drenth: "Dat is het aloude probleem van het varkentje: ziet men dat erin vanwege de kleur of de vorm?" Daarnaast moet er een verband vast te stellen zijn tussen iemands testuitslagen en zijn gedrag

'Het is fascinerend om te zien hoe totaal verschillenci mensen op een vlekkentest reageren.' in de 'echte' wereld, bijvoorbeeld op het gebied van schoolresultaten en psychische ziektes. Drenth vindt dat op dit punt de Rorschach-test mank gaat aan methodologische en statistische fouten.

D

renth: "Ik vind dat de Rorschach-test niet zonder meer verworpen moet worden, want we beschikken op het gebied van de persoonlijkheid niet over zoveel instrumenten. Maar ik vraag me wel af of degenen die zich nu met zoveel enthousiasme op de Rorschach-test storten, zich voldoende rekenschap hebben gegeven van de serieuze kritiek uit het verleden. Ik twijfel eraan of je ooit tot een bruikbare test komt. De technische problemen alleen al, zijn haast onoplosbaar. "In ieder geval zijn de claims van de aanhangers van de test veel te groot. Men zegt een antwoord te kunnen geven op hele essentiële levensvragen, maar dat kan geen enkele test. De wetenschappelijke psychologie moet terughoudend zijn. Ik zeg al-

tijd: een methode is onbruikbaar tot het tegendeel blijkt. De Rorschachtest kan zin hebben als methode die ideeën en hypothesen opwerpt. Maar het is geen instrument op grond waarvaii je beslissingen kunt nemen over mensen op het gebied van psychodiagnose of psychotherapie." Dr. Leo Cohen, de voorzitter van de Nederlandse Rorschach Vereniging en praktiserend psycholoog in het VU-ziekenhuis, is aanzienlijk optimistischer dan Drenth over de mogelijkheden van de vlekkentest. "De wetenschappelijke kritiek uit het verleden ging over een andere test dan het Comprehensive System (CS) waar ik mee werk. De enige kritiek die ik nu accepteer is: wij wachten af, laat de Rorschachers maar met het bewijsmateriaal komen. Het probleem van de gebrekkige gelijkluidendheid in de duidingen van verschillende beoordelaars, de betrouwbaarheidskwestie, lijkt in het CS grotendeels opgelost." Een experiment van John Exner uit 1980 met het Comprehensive System overtuigde Cohen van de wetenschappelijke waarde van de methode. Dertig kinderen werden getest door ervaren Rorschach-onderzoekers. Het onderzoek werd een paar dagen later herhaald, maar toen kregen de kinderen van te voren het verzoek om zoveel mogelijk nieuwe antwoorden te bedenken. Dat lukte bij ongeveer tachtig procent van de antwoorden. Maar de uitslag van de test bleef voor ieder kind vrijwel hetzelfde. Dat betekent volgens Cohen dat de test in ieder geval iets meet dat grotendeels onafhankelijk is van de specifieke inhoud van de duidingen. De vraag is, wat dat iets zou kunnen zijn. Cohen: "Volgens Exner biedt de test mogelijkheden om iets te zeggen over een aantal stabiele elementen van de persoonlijkheid: manieren van denken, stijlen van informatieverwerking, omgang met stress en emoties, zelfbeeld, omgang met andere mensen. Daarnaast kan zogenaamde situatieve stress vastgesteld worden. De Rorschach-test is daarentegen in zijn algemeenheid niet geschikt om geestesziekten te classificeren. Er lijkt een belangrijke uitzondering te zijn en dat is schizofrenie. Alleen die bevinding rechtvaar-

ÈSêsSo,

digt mijns inziens al de groeiende aandacht voor de Rorschach-test. Ik sluit me in principe bij de conclusies van Exner aan. In ieder geval zijn de interpretaties van de test die in het systeem van Exner verwerkt zijn voor zover ik weet allemaal gebaseerd op onderzoek. Ik kan niet al dat onderzoek apart beoordelen, maar als geheel vind ik het indrukwekkend."

C

ohen benadrukt dat de test niet altijd evenveel aan een gesprek toevoegt. Er kunnen geen probleemgebieden mee geïnventariseerd worden, maar wel kan onder meer vastgesteld worden hoe mensen met problemen omgaan. Daarom ziet Cohen toch mogelijkheden om de test te gebruiken om tot een goede behandelingsmethode van de onderzochte te komen. "Mijn opvatting over de test ligt vrij dicht bij die van prof. Drenth: ik beschouw het CS ook als een hypothesen-genererende methode, maar ik vind dat het al wel mogelijk is om uitspraken te doen op grond van de test en deze uitspraken te laten meewegen in een besKssing. Je zou kunnen zeggen dat idealiter een gesprek voor een psycholoog voldoende basis moet zijn om beshssingen te nemen, maar soms worden er dingen over het hoofd gezien, die met een objectieve test wel gesignaleerd worden. VU-MAGAZINE—NOVEMBER 1991

"In de praktijk pas ik de test - afgezien van het gebruik voor wetenschappelijk onderzoek - standaard toe bij bepaalde groepen patiënten, bijvoorbeeld bij mensen die aan slaapstoornissen lijden. Ik pas de test dan toe samen met andere tests en een gesprek. Het is moeilijk om te formuleren wanneer er in zijn algemeenheid reden is om een Rorschach-test af te nemen. Ik zou zeggen: wanneer een gesprek onvoldoende helderheid heeft opgeleverd. Of als eerdere behandelingen gefaald hebben en men er niet meer uitkomt. Ik geef een voorbeeld: een aardige, intelligente vrouw had al jaren last van ernstige slaapstoornissen. Er was al van alles met haar geprobeerd, maar niets had geholpen. Ik dacht eerst dat haar problemen uit een depressie voortkwamen, maar de Rorschach-test wees in een totaal andere richting. Op basis van die uitslag veranderde ik - in overleg met haar - de therapie, en dat leidde tot verbetering van de situatie. Voor die persoon alleen al, beschouw ik mijn jarenlange werk aan de Rorschachtest als de moeite waard."

H

et is opvallend dat het moderne Rorschach-onderzoek over het algemeen sterk empirisch gericht is. Dat is ook het geval bij de onderzoeken die VU-MAGAZINE—NOVEMBER 1991

op dit moment in Nederland lopen. Ze zijn op één na opgezet volgens hetzelfde stramien als het onderzoek van Cohen naar slaapstoornissen, dat wil zeggen dat men de testuitslagen van een speciale groep mensen, bijvoorbeeld transseksuelen of lijders aan het borderline-syndwom, vergelijkt met een controlegroep. De vereniging heeft wel het voornemen om meer theoretische discussies te gaan organiseren over de grondslagen van de test. Cohen noemt als mogelijke vraagstelhng hoe het kan dat de manier waarop iemand kleuren verwerkt in de duiding van inktvlekken iets kan zeggen over de emotionele balans van die persoon. Een ander verrassend gegeven is dat de test zoveel gebruikt wordt, hoewel het - ook voor de aanhangers nog lang niet duidelijk is wat er precies mee gemeten wordt. In een enquête uit 1987 bleek dat een kwart van de ondervraagde instellingen voor geestelijke gezondheidszorg geregeld de test afnam. Het ging hier meestal nog om 'ouderwetse' Rorschach-tests. Een aantal van deze traditionele gebruikers van de test is inmiddels overgegaan op het Comprehensive System. Verder wordt het CS op voorlopige basis gebruikt in de psychiatrische afdelingen van tenminste drie academische ziekenhuizen.

Een Rorschach-test is zinvol wanneer een gesprek onvoldoende helderheic oplevert of wanneer andere ^ehandehngen gefaald lebben. En nog steeds is de vraag niet beantwoord: 'werkt' de test en kan hij de persoonlijkheid meten of niet? De voorstanders zeggen ja, de tegenstanders nee en de test zelf blijft ongrijpbaar. Net heb je geleerd dat de test stabiele elementen in de persoonlijkheid meet, of dan blijkt dat hij ook 'situatieve stress' kan vaststellen. Even lijkt het dat er in ieder geval één ding duidelijk is, namelijk dat de Rorschach-test geen geestesziekte kan classificeren en dan is hij toch weer bij uitstek geschikt om schizofrenie vast te stellen. Misschien was het zo gek nog niet van de negentiende-eeuwers om het interpreteren van inktvlekken als een spel te beschouwen. Het is echt leuk: probeert u het maar. D Jessica Polak is freelance journaliste en historica.

Iedereen projecteert zijn eigen beeld in het wolkendek. Foto Bram de Hollander

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen