VU Magazine 1992 - pagina 383

De boeken van de marxistische filosoof Louis Althusser hebben hooguit nog historisch belang. Zijn betekenis ligt elders. Hij volvoerde de 'historische noodzaak' om het marxisme naar zijn laatste rustplaats te brengen.

™ LOUIS ALTHUSSER • ^ m e filosoof die zijn vrouw M U vermoordde. Als zodanig zal JÊÊkm^m^ Louis Althusser de geschiedenis ingaan. Dat hij het marxisme op fundamentele wijze heeft proberen te vernieuwen, wat doet dat er nog toe? Er is maar één ding dat telt: op 16 november 1980 wurgde hij in een vlaag van waanzin zijn vrouw Hélène. Tien jaar later overleed hij, op 72-jarige leeftijd in alle stilte. Een vergeten figuur. In de jaren zeventig was Althusser nog een held, een waarachtige niaïtre a penser. Zijn boeken waren heilige teksten waarover de hogepriesters zich in stille devotie gebogen hielden. Wat bedoelde de Meester eigenlijk met zijn mysterieuze orakeltaal? Wat waren de politieke consequenties van die doorwrochte theoretische betogen? Al snel ontstond er een circuit van Althusser-kenners die elkaar om de oren sloegen met begrippen als 'overdeterminatie', 'relatieve autonomie', 'ideologische staatsapparaten'. Die hoge graad van abstractie moet ook de reden geweest zijn, hoe merkwaardig dat misschien ook klinkt, dat Althusser een zekere p o pulariteit genoot. In ieder geval, denk ik nu, was die duisterheid een van de redenen waarom ik als jonge student aan het eind van de jaren zeventig onder de bekoring kwam van zijn boeken. Althusser's werk bezat de charme van de wetenschappelijke strengheid. Het was wel even doorbijten, maar dan kreeg je ook iets. D e ontoegankelijkheid vond ik alleen maar des te spannender, het vergrootte mijn toch al heilige ontzag voor geleerdheid, voor wetenschap. Een beetje op je tenen lopen kon geen kwaad. En Althusser dwong j e daar onophoudelijk toe.

Het lezen van de boeken van Althusser betekende scherp leren denken, meebouwen met het consistente begrippenapparaat dat hij in elkaar aan het steken was. Dat hechte bouwwerk van begrippen waarin alles in elkaar leek te passen, beantwoordde aan mijn - ik geef toe, ietwat pre-moderne - gevoel voor esthetiek. Zijn werk belichaamde een esprit van geometrische finesse. Hier straalde het koude licht van het ordenende intellect in zijn voUe glorie. H e t werk van Althusser oogde bovendien radikaal en compromisloos. Het was een weigering om enige concessie te doen aan de intellectuele gemakzucht. Het marxisme zoals hij dat formuleerde was in de eerste plaats een theoretisch radikalisme, maar daarin zat vervlochten de belofte van een politiek radikalisme. Het marxisme, zo stelde Althusser, was 'klassenstrijd in de theorie'. Dat gaf een fijn gevoel. Hier in Amsterdam zat ik mij het hoofd te breken over het verschil tussen ideologische en repressieve staatsapparaten. Daar in de Filippijnen was het gewapende verzet bezig met het bestoken van de regeringstroepen (repressieve staatsapparaten, zonder twijfel) van de perfide dictator Marcos. Maar eigenlijk waren we met hetzelfde bezig. W e voerden allemaal strijd. Ieder op zijn eigen wijze. Klassebewust Door iemand als Althusser kreeg het marxisme enig intellectueel cachet. Dat was ook wel nodig. In wezen is de marxistische maatschappij-theorie immers van een uiterste platvloersheid. Van meet af aan kende het

marxisme een wetenschappelijke pretentie, maar die pretentie viel nauwelijks serieus te nemen. D e toekomstige communistische samenleving zou niets anders zijn dan het logisch gevolg van de bewegingswetten van het kapitaal en de klassenverhoudingen. Daar is heel wat over afgelachen. Waar is die 'onvermijdelijke' revolutie in de westerse landen eigenHjk gebleven? Een slechte, want niet uitgekomen voorspelling, dames en heren van de marxistische wetenschap! D e essentie van het marxisme valt kort weer te geven: de onderbouw, de economie dus, bepaalt de bovenbouw van politiek, cultuur en samenleving. Ergo: als de produktiemiddelen dus maar in de juiste werkmanshanden terecht komen, komt het ook wel snor met de rest. Maar niemand met enige hersens die zulke simplificaties gelooft. Wie voelt de behoefte om naar klassebewuste opera's te kijken? Wie gelooft dat wanneer de arbeidersklasse (en haar bondgenoten) het roer in handen heeft, misdaad en prostitutie uitgeroeid zullen zijn? In enkele landen heeft men het marxistische experiment uitgevoerd, en de resultaten waren niet overdonderend. Maar Althusser was anders; geen simplist maar een sophisticated denker. Hij probeerde de 'burgerlijke' wetenschap met de eigen wapens door strenger, begripsmatiger te werk te gaan - te verslaan. Bij hem geen eenzijdige relaties tussen onderbouw en bovenbouw, maar complexe wisselwerkingen. D e politiek en de cultuur stonden weliswaar niet los van de economie, maar zij bezaten wel degelijk een 'relatieve autonomie'. Akelig genuanceerd al-

29 v u MAGAZINE OKTOBER 1992

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen