VU Magazine 1992 - pagina 33

Gert van Maanen

Heeft het leven zich ontwikkeld vanuit eenvoud, of juist vanuit een hoeveelheid van soorten? Jarenlang gepuzzel van paleontologen leidde tot nieuw^e gedachten over de evolutie.

derdeel in de verklaring van het raadsel van ons bestaan: een vraagstuk waar de mens zich graag in verdiept.

Wiwaxia "Waarom is Opabinia niet een begrip in alle huishoudens waar men zich bekommert om het raadsel van het leven?", vroeg de Amerikaanse paleontoloog (onderzoeker van fossiel leven) en beroemd publicist op het gebied van evolutie en •wetenschapsgeschiedenis Stephen Jay Gould zich af. Hij zou dat graag willen en met zijn boek 'Wonderful Life' lijkt het hem in Amerika bijna te lukken. Marella, Yohoia, Opabinia, Amiskwia, Halludgenia, Wiwaxia, Aysheaia en Anomalocaris gaan - mede vanwege de onuitspreekbaarheid - misschien nog niet bij iedereen over de tong, de bestseller heeft er echter wel voor gezorgd dat er volop aandacht is voor deze spectaculaire uitgestorven dieren, afkomstig uit een oeroude Canadese afzetting, de Burgess Shale. Een aandacht die merkwaardig te noemen is, omdat het overgrote deel van de dieren bestaat uit slechts enkele centimeters grote 'wormen' en geleedpotigen. DIORAMA VAN SMITHSONIAN BURGESS BIOTOOP.

VAN B 30 •/u /'/A&AZif-lE JANUARI 1992

rontosaurus, Diplodocus, Iguanodon, Triceratops, Stegosaurus en Tyrannosaurus zijn namen die tegenwoordig zelfs grif over de tong gaan op het schoolplein van een willekeurige basisschool. De constante populariteit van deze dinosauriërs - in tegenstelling tot kortstondige rages als die van de Ninja Turtles - is voer voor psychologen. Waarom wekt een reeds lang uitgestorven groep reptielen zoveel menselijke belangstelling, dat er talloze boeken, films (waaronder

Walt Disney's 'Fantasia'), postzegels en verzamelplaatjes aan worden gewijd? Geen enkel mens heeft immers ooit een dinosauriër in levende lijve ontmoet, hoewel tekenfilms als de Flintstones ons misschien anders doen geloven. De aantrekkingskracht van dinosauriërs heeft ongetv/ijfeld te maken met de monsterachtige uiterlijke verschijning en de raadselachtige wijze waarop ze plotsklaps van de aardbodem zijn verdwenen.Tegenwoordig zijn onderzoekers het er re-

dehjk over eens dat een wereldwijde ramp, hoogstwaarschijnlijk de inslag van een hemellichaam op aarde, een eind heeft gemaakt aan het leven van deze diergroep. Dit min of meer toevallige uitsterven, ruim zestig miljoen jaar geleden, zou - en daarmee wordt een volgend fascinerend gegeven aan de dinosauriërs toegevoegd - de v/eg hebben gebaand voor een succesvol optreden van de zoogdieren; een ontwikkeling die bekroond werd met de mens. De dinosauriërs vormen daarmee een on-

De Burgess Shale is zo belangrijk omdat het een van de plaatsen is waar, dankzij de uitzondelij ke omstandigheden, dieren met weke lichamen zijn gefossihsseerd. In de meeste afzettingen ontbreken dieren die niet beschikken over een weerbarstig skelet volledig. Over de oorsprong van dieren als wormen en kwallen tasten we daarom voor het grootste deel in het duister. In de afzettingen van de Burgess Shale, gelegen in de Canadese pro-

vincie British Columbia, zijn juist bijna alle fossielen (95 procent) afkomstig van dieren zonder harde skeletdelen. Waarschijnlijk komt dit doordat de dieren van de Burgess Shale Fauna, die leefden aan de basis van een gigantisch rif, met enige regelmaat werden overvallen door modderstromen. De dieren werden tijdens zulke catastrofale begrafenissen van zuurstof afgesloten, waardoor er maar weinig natuurlijke afbraak van het karkas plaatsvondt. Terwijl de modder langzaam transformeerde m vast gesteente, bleven de dieren achter als platgereden egels op de snelweg waar een nieuwe overheen wordt gelegd. Het is echter niet alleen de bijzondere conservering die Burgess zo uitzonderlijk maakt, maar tevens de bijzonder grote ouderdom van de afzetting.

Darwin Het ontstaan van leven op aarde was een zaak van lange adem. Na het ontstaan van de aarde, volgens geologen zo'n vierenhalf miljard jaar geleden, duurde het nog bijna een miljard jaar voor het eerste leven verscheen. Leven in de vorm van blau^vgroen algen {cyanobacteriën) met een zeer simpele (prokaryotische) celopbouv/. Voor een periode van meer dan twee miljard jaar vindt men geen andere fossielen dan deze algen. De eerste eukaryote cel, kenmerkend voor vrijwel alle huidig levende dieren en planten, verschijnt zo'n 1,4 miljard jaar geleden. Echt meercellige dieren vinden we pas aan het begin van het Cambrium, een geologische tijdperk dat zo'n 570 miljoen jaar geleden begint. In relatief korte tijd, enkele miljoenen jaren, verschijnen vertegenwoordigers van vrijwel alle belangrijke m o derne diergroepen. Deze zogenaamde Cambrische Explosie heeft vele evolutionisten in verwarring gebracht. Want hoewel zulke uitbarstingen niet direct in strijd zijn met Darwins gedachtengoed bestaat er onder evolutionisten toch een diepgewortelde neiging om naar geleidelijkheid te zoeken. Het belang van de Burgess Shale, met zijn ouderdom van 530 miljoen jaar, is dat hier een uitgebreide verzameling ongewervelde dieren werd gevonden die stamt van vlak na de Cambrische Explosie. Hierdoor kan, bij wijze van spreken, een kijkje m de keuken worden genomen tijdens een zeer

31

-/ü M A G A Z i N c JANUARI 1992

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen