VU Magazine 1992 - pagina 72

Koos Neuve

^'^'llpj

wers-onderzoek' aangeduid, die zich met zulke zaken bezighoudt. Verder is in de theaterwetenschap en in de psychologie er in de afgelopen jaren veel belangstelling geweest voor de vraag wat theater, film of televisie met de kijker doen. Die belangstelling is voor een deel ontstaan uit bezorgdheid. Als kinderen langdurig blootgesteld worden aan geweld op de televisie, raken ze dan niet onverschillig als een vriendje op straat in elkaar geslagen wordt, of zullen ze zelf niet sneller hun vriendjes een knal verkopen? Zien ze het verschil tussen fictie en realiteit nog wel? Zullen mannen die een pornografische film bekeken hebben, niet snel de eerste de beste vrouw die ze tegenkomen tussen de bosjes trekken en verkrachten? Een van de verdiensten van het toeschouwers-onderzoek is dat aangetoond is dat kijkers of lezers geen wiUoze slachtoffers zijn van de beeldenvloed die over hen uitgestort wordt. De media als bewustzijnsindustrie, als subtiele manipulatoren van weerloze mensenbreinen, het blijkt aUemaal wat overtrokken te zijn. Het is niet zo dat iemand die een actiefilm ziet vervolgens op straat automatisch wild om zich heen gaat slaan. De toeschouwer kan zich weliswaar laten meeslepen door beelden, dat zegt evenwel nog niet dat hij het vertoonde zelf in de praktijk gaat brengen. Maar hij kan bovendien ook weerwerk bieden, weigeren zich te laten meeslepen en emotionele afstand scheppen.

SYMPATHIE VOOR DE SC 'Waarom zijn lezers zo b e g a a n m e t h e t lot van Anna Karenina en w^illen filmkijkers niet dat een boef gearresteerd w^ordt? Sympathie voor de hoofdpersoon is h e t meest raadselachtige gevoel dat een boek of film kan opw^ekken. Een poging tot ontraadseling.

J

26 v u MAGAZINE FEBRUARI 1992

.

n de film Midnight Express wordt een 7\merikaanse jongen (gespeeld door Brad Davis) in Turkije opgepakt wegens een poging tot smokkel van marihuana. Het gerecht veroordeelt hem tot een jarenlange gevangenisstraf en hij belandt in een gevangenis met een barbaars strafiregiem. Niet alleen zijn de cipiers gewelddadige krachtpatsers, ook de gevangenen onderHng maken elkaar het leven aardig zuur. Een van hen speelt met de bewakers onder één hoedje en deinst er niet voor terug om een van zijn mede-gevangenen, de beste vriend van Brad Davis, te verlinken. Davis ontsteekt vervolgens in blinde razernij, hij slaat de Turkse verklikker waar hij hem raken kan; met zijn laatste restje krachten probeert de Turk via een trap te ontvluchten. Tevergeefs. De Amerikaan grijpt hem, beukt zijn hoofd tegen de trap, tot het bloed er van alle kanten uitspat, tot de nek gebroken is. Een gruwelijke, weerzinwekkende scène. Niettemin - ik schaam mij bijna het zeggen - genoot ik ervan. Met volle teugen. Ik was minstens zo woedend als de Amerikaan. Z o ' n stuk vuil verdient het niet om te leven. Hij krijgt het loon dat hij verdient. In elke klap die Brad Davis uitdeelde, dreunde ook mijn eigen hand mee. Pas nadat het Hchaam geen beweging meer vertoonde.

DaUas

kwam ik, als bioscoopbezoeker, tot rust. De ontlading was voltooid. Een schokkende ervaring voor iemand die zichzelf niet direct als een liefhebber van geweld in films beschouwt, en die zulke films doorgaans op een afstandelijke manier bekijkt. Een held als Ramho (Sylvester Stallone) heeft bij mij nooit hetzelfde gevoel weten op te wekken als de Amerikaanse jongen uit Midnight Express. Bij andere mensen weet Stallone klaarblijkelijk wel een gevoelige snaar te raken. In de bioscoopvoorstelling waarbij ik aanwezig was, werd in ieder geval luid ge-

juicht wanneer R a m b o weer eens een legertje tegenstanders neergemaaid had. Er werd meegeleefd als bij een bokswedstrijd over twaalf ronden. Pornofilm Het is een merkwaardig verschijnsel. H o e komt het toch dat de ene film (of toneelstuk, of boek) je voUedig laat opgaan in een personage terwijl bij een andere film die binding volstrekt ontbreekt? Waarom weet het ene personage zo'n sympathie te wekken dat ook zijn meest gruwelij-

ke handehngen je hartelijke steun verkrijgen, terwijl hetzelfde soort handelingen bij een ander personage iets weerzinwekkends of belachelijks krijgt? En hoe komt het toch dat dit zo verschillend ligt, dat niet iedereen voor een personage dezelfde hoeveelheid sympathie weet op te brengen? Daar zou de wetenschap eens iets over moeten zeggen. En de wetenschap zegt er inderdaad ook iets over. In de literatuurwetenschap is een vertakking ontstaan die 'receptie-esthetica' genoemd wordt, ook wel, iets platvloerser, als 'toeschou-

Het meest beproefde middel dat gehanteerd wordt om afstand te scheppen, is te zeggen: 'het is maar film', of 'het is maar een televisieprogramma'. Dat is hetgeen ouders tegen hun kinderen zeggen wanneer het aUemaal wat te spannend of te aangrijpend dreigt te worden. De verzekering dat iets fictie is, en dus onecht, vormt een ideale spanningsafleider. Werkt ook gegarandeerd bij volwassenen. Volwassenen hebben nog een paar andere afweermiddelen tot hun beschikking: ze kunnen bijvoorbeeld op een heel intellectuele manier naar een film of toneelstuk kijken, de esthetische kwaliteiten beoordelen, of zich voorhouden dat het vertoonde voor henzelf geen enkele persoonlijke betekenis bezit. De ironie is een

27

v u MAGAZINE FEBRUARI 1 9 9 2

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen