VU Magazine 1993 - pagina 19

Hanne Obbink

J. W Schulte Nordholt De Tw^eede Wereldoorlog bracht een blijvende fascinatie voor Amerika bij hem teweeg. Nóg hoort hij de stem van Roosevelt uit de verboden radio Aveerklinken. In gesprek met de bekende historicus/dichter over dromen, vooruitgang en mythen. "Er is een dragelijke menselijke samenleving mogelijk. Meer zeg ik niet nu ik oud b e n . " "**Ja."Dat is zo", beaamt hij gretig, als ik hem vraag of hij met 'De mythe van het Westen' het boek geschreven heeft dat hij altijd al had willen schrijven. Prof dr. J.W. Schulte Nordholt beschrijft er de geschiedenis van een mythe in. 'Mythe' moet hier niet opgevat worden als verzinsel, maar als een oud verhaal dat iets vertelt over het geheim van de werkelijkheid. "Mythen", schrijft Schulte Nordholt, "hebben altijd een kern van waarheid, maar het is een waarheid die met feitelijke, causale verklaringen niet voldoende duidelijk kan worden gemaakt." De mythe waaraan Schulte Nordholt zijn laatste boek heeft gewijd is het oude verhaal dat de geografische kern van de beschaving in de loop van de geschiedenis van het Oosten naar het Westen schoof. Deze opvatting werd al door de kerkvaders verwoord: aanvankelijk lag de kern van de beschaving - en de macht die erbij hoort - in Babylonië, later verschoof die via Perzië en Macedonië naar R o m e . Schulte Nordholt - tot zijn emeritaat hoogleraar in de Amerikaanse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit te Leiden - wijdt het grootste deel van zijn boek aan Amerika, waar de mythe eeuwenlang gediend heeft om de geschiedenis van de ontdekking en de verovering van het werelddeel en de opkomst ervan als wereldmacht zin te geven en te rechtvaardigen. Zijn boek ademt een hartstocht en een eruditie die doen vermoeden dat hij zich een leven lang met het onderwerp heeft beziggehouden. Waar komt deze hartstocht voor zijn onderwerp vandaan? Schulte Nordholt verwijst naar zijn christelijke opvoeding, naar jeugdig idealisme en naar de Tweede Wereldoorlog. "Ik heb de oorlog nog meegemaakt (Schulte Nordholt is van 1920 - h.o.) en ik herinner me nog dat ik juist in die slechte tijd het verlangen naar een betere wereld koesterde. D e gedachte dat er een betere wereld mogelijk is, heeft mij altijd geboeid - een betere wereld op aarde wel te verstaan, want in de hemel is het niet zo'n kunst. En hoe ouder ik word, hoe meer ik ook de misverstanden en de illusies zie die deze ge-

dachte in de loop van de geschiedenis met zich mee heeft gebracht, en ook dat boeit mij. Waarom zijn de mensen niet in staat te doen wat eigenlijk zou moeten?" Schulte Nordholt is niet alleen historicus, maar ook dichter. Misschien daarom hebben juist dichterlijke verbeeldingen van het verlangen naar een betere wereld hem altijd aangesproken. De 'mythe van het Westen' is zo'n verbeelding. Een verbeelding bovendien die haar sporen in de geschiedenis heeft nagelaten. "Het is een verschijnsel van het grootste belang", schrijft hij. "Het heeft de beschaving van de westerse naties zin en waardigheid gegeven, maar ook de rechtvaardiging verschaft voor hun poHtieke en economische expansie." H

Zou de geschiedenis er anders hebben uitgezien zonder deze mythe? "Dan zou er waarschijnlijk een andere mythe geweest zijn. Want het verlangen naar een b e tere wereld zit zo ontzettend diep in mensen ingebakken. Vandaar ook onze morele verontwaardiging als dingen niet gaan zoals we vinden dat ze zouden moeten. Volgens Paulus hadden zelfs de heidenen een geweten tot getuigenis. Ik weet niet of dat waar is, maar die hunkering zit toch heel diep in de mensen. "Ik geloof wel - en dan kom ik nog eens op de oorlog terug - dat de hunkering die wij in de oorlog hebben gehad, de gedachte dat zoiets nooit weer mocht gebeuren, heeft geleid tot een absolute visie op alles wat er in de geschiedenis gebeurd is. Dat zie ik ook rond de herdenking van Columbus. De woorden die tegenstanders van de herdenking gebruiken, verwijzen allemaal naar de oorlog: Columbus zou genocide hebben gepleegd, het zou een holocaust zijn geweest. Door vanuit zo'n absoluut standpunt te kijken, wordt de geschiedenis natuurlijk wel heel strak gespannen. "Ik ben er sindsdien mee blijven worstelen. N o g jaren na de oorlog heb ik dat zelf heel sterk zo beleefd. Tegelijk verbaasde ik me ero-

17

v u MAG/-TINE JANUARI 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen