VU Magazine 1993 - pagina 259

gaan zitten. Van Beverwijck wijt dat aan het opspelen van de milt, waaruit dampen opstijgen die via het zenuwstelsel het brein bereiken en daar waanideën doen ontkiemen. Konst: "Uiteindelijk wilden die zeventiende-eeuwse psychologen de vraag beantwoorden hoe een hartstocht een bepaalde handeling kan veroorzaken. H o e kun je het psychische en het fysieke met elkaar in verband brengen? H o e kan het dat ik iemand doodsteek w^anneer ik wraak voel? Eerst doet wraak het hart krimpen. Dat stimuleert de geesten een etherische, ijle vloeistof- in het hart, en die zorgen er uiteindelijk voor dat ik mijn hand ophef en toesteek."

Zelfbeheersing Zo kon wraaklust een mens die zich liet meeslepen door zijn emoties tot moord en doodslag brengen. Het doel van artsen, psychologen en ook toneelschrijvers was te voorkomen dat het zover kwam. De zeventiende-eeuwse psychologie v/as, net als de toneelschrijfkunst, doortrokken van moralisme en viel, samen met de moraalfilosofie, onder de 'ethica'. Konst: "Ethische verhandelingen beginnen vaak met een algemene beschouwing over het innerlijk van de mens, de ziel. Maar dat is slechts een opstapje om te zeggen hoe je je moet gedragen en met je emoties moet omgaan. Deugdzaam leven werd sterk gerelateerd aan de o m gang met de hartstochten. Die moesten door het gezonde verstand onder de duim gehouden worden. H o e meer stem je verleent aan de rede, des te beter zul je leven. Het moderne idee datje je van je emoties moet bevrijden door ze de ruimte te geven kom je in de zeventiende eeuw zelden tegen. Hartstochten werden als bedreigend ervaren." Zo bedreigend, dat sommige toneelfiguren door hun ijzeren zelfbeheersing als personage nauwehjks kunnen boeien. De Germaanse kroonprins Baeto uit het gelijknamige stuk van Hooft blijft voorbeeldig onbewogen, zelfs als hij zijn vrouw verliest, vijandig bejegend wordt door zijn vader en als balling zijn land moet verlaten. Zulke koele, stoïcijnse personages, waar ook de toeschouwers niet koud of warm van zuUen zijn geworden, werden vooral in de vroege zeventiende eeuw ten tonele gevoerd. Later, ontdekte

Konst, legden toneelschrijvers minder exclusief de nadruk op de m o raal. "Ze willen dan ook emoties oproepen. D e toeschouwers moeten meehuilen." Wanneer in de Amsterdamse schouwburg de zakdoeken precies tevoorschijn kwamen, weet Konst niet. Toneelrecensies werden in de zeventiende eeuw nog niet geschreven. Een enkele keer laat een auteur zelf zich uit over de reacties van het publiek. D e toneelschrijver Jan Vos beschreef de uitwerking van een gruwelscène in het treurspel 'Polyxena' van zijn coUega Samuel Coster. In dit stuk, dat speelt ten tijde van de Trojaanse oorlog, gooit Ulysses het zoontje van zijn vijand H e c tor van een toren te pletter. W a n neer dit gebeurde, aldus Vos, "scheen het nagebootste kind de aanschouwers zo hard op 't hart gelijk op de aard te vallen: men zag de

Jan Konst: "De toeschouwers

moeten

tranen niet min uit de oogen dan het nagebootste bloed langs het toneel vloeien."

Wraakzucht D e kindermoordenaar Ulysses uit het drama van Coster is geen uitzondering onder de zeventiende-eeuwse toneelpersonages. Liefde, het allesoverheersende thema in onze tijd, gaat in deze drama's pas later een centrale rol spelen. Hartstocht is vaak synoniem met wraakzucht en verdriet, de emoties waaraan het proefschrift van Konst zijn titel ontleent: 'Woedende wraakghierigheidt en vruchtelooze weeklachten'. Waar komt die fascinatie voor wraak vandaan? Konst, na een kort moment van w e tenschappelijk gewetensonderzoek: "Er bestaan allerlei mooie, maar speculatieve theorieën over die wraak-

meehuilen.

. U MAGAZINE JUNI 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen