VU Magazine 1994 - pagina 109

Speekselklier

Geslachtelijke ontwikkeling In bloedcellen

Cyclus in bloedcellen

een eencellige parasiet. Hij deed zijn ontdekking in 1880 toen hij in Algerije het bloed onderzocht van een 24-jarige soldaat met malariaverschijnselen. Vreemd genoeg kreeg de Engelse tropenarts Ronald Ross zijn Nobelprijs vijfjaar eerder dan Laveran. Hij geldt als de ontdekker van de betrokkenheid van muggen bij de overdracht van malaria. De waarnemingen die aan de prijstoekenning ten grondslag lagen, had hij echter pas in 1898 gedaan; dus bijna twintig jaar na, en nrede dankzij de ontdekking van Laveran. D e wegen van het Nobelcomité zijn misschien ondoorgrondelijk, maar de ontdekker van een goed werkend malariavaccin zal - vroeg of laat - aan het Zweedse hof worden ontboden. Het verklaart, volgens de Amerikaanse expert in tropische ziekten Robert S. Desowitz (auteur van het veelgeprezen boek 'The malaria capers'; een soort biografie van de malariebestrijding), de vasthoudendheid waarmee onderzoekers zich op het spoor van een malaria-vaccin hebben geworpen. Gezien het aantal pogingen die - ondanks bombastische aankondigingen van doorbraken - in het verleden gestrand zijn, valt in ieder geval te betwijfelen of een en ander zich nog binnen het ambtstermijn van Koning Carl Gustaf zal voltrekken.

^ ^ • • • ^ i ^

Afv^eersysfeem

Terwijl men met geneesmiddelen voornamelijk ziektesymptomen bestrijdt - overigens zeker niet onbelangrijk bij een in potentie dodelijke ziekte - bieden vaccins in theorie meer perspectief ze kunnen mensen immuun maken voor een ziekte. Het principe van een vaccinatie is zeer eenvoudig: verzwak of verander een (deel van de) ziekteverwekker zodanig dat er na infectie geen ziekte meer wordt opgewekt, maar het afweersysteem juist wordt aangezet tot het vormen van antistoffen die de betrokkene beschermen bij een volgende 'echte' infectie. Het succes van vaccinaties in de bestrijding van ziekten als pokken, polio, tetanus en kinkhoest is enorm. Voor het ontwikkelen van een vaccin is echter allereerst noodzakelijk, dat men de ziekteverwekkers in het laboratorium kan kweken. Voor de malariaparasiet is dit verre van eenvoudig. Daar komt nog bij dat de malariaparasiet zoveel verschillende stadia doorloopt. De ingenieuze levenswijze van de parasiet is ervoor verantwoordelijk, dat het menselijk afweersysteem maar weinig kansen krijgt de ziekteverwekker aan te pakken. Gedurende het grootste deel van de tijd dat de parasiet zich in zijn gastheer bevindt, verschuilt hij zich in bloed- en levercellen. De tijd die parasieten buiten de rode bloedcellen in de bloedbaan door-

De complexe levenscyclus van een Plasmodium-parasiet in de malariamug (bovenste deel van de tekening) en in het menselijk lichaam (onderste deel).

Cyclus in levercellen

brengen is beperkt. Met name op het moment dat de parasiet na een infectie op weg is naar de lever, vanuit de levercellen de bloedcellen opzoekt en telkens na een vermeerderingscyclus in de bloedcellen, is de parasiet herkenbaar als lichaamsvreemd. Conrbineert men een en ander met het gegeven dat er vier soorten malariaparasieten bestaan, elk met een grote genetische variatie, dan valt te begrijpen dat het ontwikkelen van vaccins een zaak van lange adem is. Het feit dat in gebieden waar veel malaria voorkomt, de inheemse bevolking vaak een zekere mate van natuurlijk weerstand heeft ontwikkeld, geeft in ieder geval aan, dat het ontwikkelen van een vaccin niet bij voorbaat hopeloos is. Zo is de natuurlijke iinmuniteit onder volwassenen meestal wel van dien aard dat hernieuwde infecties met de plaatselijk malariaparasiet zelden leiden tot dodelijke aanvallen. Dat bij zwangere vrouwen wel vaak zware aanvallen optreden, hangt samen met het feit dat het afweersysteem tijdens een zwangerschap enigszins is afgezwakt. Hiermee wordt voorkomen dat de moeder antistoffen aanmaakt tegen de in haar groeiende, 'lichaamsvreemde', foetus. Als bij zwangere vrouwen de bloedcellen worden geparasiteerd door de meest gevaarlijke malariaparasiet (Plasmodium falciparum), dan blijkt dat vaak te leiden tot beschadigingen in de bloedvaten van de placenta. Er is dan een grote kans op een spontane abortus of een sterk verlaagd geboortegewicht van de baby, met alle gevolgen van dien. Gezonde pasgeborenen zijn een tijdlang beschermd tegen de plaatselijke vormen van malaria doordat ze een zekere immuniteit van hun moeder meekrijgen. Zo'n passieve imnruniteit verd'wijnt echter na een paar maanden en moet dan plaats maken voor een eigen actieve immunisatie via besmettingen. Dat deze overgang niet altijd geleidelijk verloopt, is een van de waarschijnlijk meest voor de hand liggende verklaringen voor de hoge sterfte van kinderen aan malaria. Daarnaast bepalen genetisch vastgelegde eigenschappen voor een belangrijk deel of er sprake is van een felle dan wel milde reactie op een infectie.

^•••^•^^H

Overerving

Dat erfelijke factoren een grote rol spelen bij de natuurlijke afweer tegen malaria werd reeds in de jaren vijftig afgeleid uit de waarneming dat dragers van een erfelijke vorm van bloedarmoede - de zogenaamde sikkelcel-anemie - beschermd zijn tegen bepaalde malaria-infecties. Sikkelcel-anemie ^vordt gekenmerkt door een afwijkend type van de rode bloedkleurstof hemoglobine en het optre-

19 v u MAGAZINE MAART 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen