VU Magazine 1994 - pagina 467

opstelling in levende lijve van mogelijke verdachten. Daarbij was Tyrone Briggs de enige met een moedervlek. Hij werd er door alle getuigen feilloos uitgepikt als dader. Dat de voorafgaande foto-identificatie de keuze beïnvloed had, realiseerde niemand zich. Door de foto-identificatie waren zij op het idee gebracht dat de dader ongetwijfeld een moedervlek moest bezitten. De gehanteerde onderzoeksmethode bleek de herinnering sterk te sturen. In de rechtszaal wisten de getuigen met honderd procent zekerheid te zeggen dat Briggs de dader was. Zij herinnerden zich precies hoe ze op het moment van de verkrachting gezien hadden dat de dader een moedervlek had, hoewel geen van de getuigen daar in de aanvankelijke beschrijving melding van had gemaakt. Het is een schoolvoorbeeld van de wijze waarop herinneringen veranderd en aangepast kunnen worden aan de hand van nieuwe informatie. Later, na een vele jaren durende procesgang, moest Tyrone Briggs wegens het ontbreken van elk bewijs worden vrijgesproken.

mim^ÊÊÊ^ÊmÊm Iv/an Een vergelijkbaar geval was de identificatie vznjohn Demjanjuk als Iwan de Verschrikkelijke, de kampbeul van Treblinka. Ook daar werden alle denkbare fouten gemaakt die een identificatie kunnen bemoeilijken en de herinnering vervormen. In de pers waren bijvoorbeeld al diverse foto's getoond waarop Demjanjuk te zien was, en waarbij hij aangeduid werd als Iwan. Geen wonder dus wanneer een getuige in een rechtszaal, door de rechter gevraagd om Iwan te identificeren, inderdaad in 's mans richting wijst. WA. Wa^enaartrzd als getuige-deskundige op bij dat proces. Ook zijn verklaringen werden hem niet door iedereen in dank afgenomen. Het optreden van getuigen in een zaak als die van Demjanjuk is een emotionele aangelegenheid; de nazi-slachtoffers tonen zich zeker van hun zaak, de gebeurtenissen van toen staan nog vers in het geheugen gegrift. Zij zien het gezicht van degene die hen mishandelde nog iedere dag voor zich; ze hebben er nachtmerries van. En dan komt er een deskundige die op academische wijze beargumenteert dat de identificatiemethoden niet correct zijn en dat het geheugen feilbaar IS. Dat geeft geen pas. Toch kan zo'n ontnuchterende, academische wijze van redeneren gerechtvaardigd zijn. Emotionele, traumatiserende gebeurtenissen die een onuitwisbare indruk m het geheugen lijken na te laten, leveren niet altijd de meest betrouwbare herinneringen op. Juist dan kan er erg veel mis gaan. Tijdens bijvoorbeeld een bankoverval of een verkrachting staan de hersenen van het slachtoffer zodanig onder druk, dat van een ordelijke verwerking van informatie al lang geen sprake meer kan zijn. Zulke stresssituaties vergroten dus de kans dat er een stevige vervorming van de herinnering plaatsvindt. En zelfs traumatiserende gebeurtenissen kunnen vergeten

of vervormd worden. Dat blijkt uit een eerder onderzoek van Wagenaar naar een Nederlandse kampbeul tijdens de Tweede Wereldoorlog. De slachtoffers van die beul vertelden twee maal hun verhaal, kort na de oorlog en in de jaren tachtig. In veel details stemden de verhalen volledig met elkaar overeen, maar soms traden er ook verrassende verschillen op. Een schijnbaar onuitwisbare gebeurtenis als het doden van een gevangene en het vervolgens rondslepen van het lijk, bleek totaal vergeten te zijn. Een enkeling verwisselde zelfs dader en slachtoffer.

^H^HIM

Klei

Het is moeilijk te erkennen dat de menselijke herinnering feilbaar is en dat men zich iets anders herinnert dan er m werkelijkheid gebeurd is. In 'Witness for the defense', het boek van Elisabeth Loftus, wordt de zaak gepresenteerd van een verkrachte vrouw, die als dader de echtgenoot van een vriendin aanwees. Later werd er een andere man gearresteerd die een zo gedetailleerde bekentenis aflegde, dat er geen enkele twijfel meer kon bestaan over diens schuld. Maar de vrouw wilde er niet aan. De echtgenoot van de vriendin bleef voor haar de dader. Hier was geen sprake van keihard liegen, van een weloverwogen valse beschuldiging. De vrouw meende wat zij zei. Er vond een geleidelijke transformatie plaats: na verloop van tijd waren ook hier het gezicht van de echtgenoot en dat van de verkrachter gaan samenvallen. En Prof.dr. W.A. Wagenaar: niet iedereen neemt h em zijn verl<laringen in de zaak Demjanjul< in danl< af.

25 v u MAGAZINE DECEMBER ]<i^C

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen