VU Magazine 1996 - pagina 409

•I

De tragiek van de emancipatie Het Joods Historisch Museum heeft tweehonderd jaar na uitvaardiging van het decreet over 'De gelykstaat der Joden' een boeiende en zeer informatieve expositie samengesteld, v«^aarin joden en niet-joden op fascinerende wijze een historische spiegel krijgen voorgehouden. "Ja, wat is het heil van Israël, wanneer sommige personen uit deszelfs midden in Regtbanken, Provinciale Hoven of Staten, of zelfs bij de Staten Generaal zitting hebben, en daardoor alleen voor zichzelven eer inoogsteu; terwijl zij, ofschoon den naam van Jood dragende, de Joodsche godsdienst niet kennende, verre van hare voorschriften te eerbiedigen, dezelve openlijk en overal overtreden." De reikwijdte van dit citaat behelst meer dan zomaar een kritische kanttekening bij "den gewaanden vooruitgang der Israëlieten in Nederland" (de titel van het geschrift waaruit het werd geput); hier is sprake van een diepe tragiek die het onontkoombare gevolg blijkt van élk geslaagd emancipatieproces, of het nu om een beweging van joden, katholieken, gereformeerden of socialisten gaat. Als het doel bereikt is, en de gelijkberechtiging een feit, verwateren de idealen die inspireerden tot de strijd. Geloofsafval en maatschappelijke eenvormigheid is de uiteindelijke prijs voor het succes. Er spreekt grote teleurstelling uit dit tekstfragment, afkomstig uit een schotschrift dat in 1851 het licht zag. Dat was vijfenvijftig jaar nadat via een decreet de joden in Nederland formeel dezelfde burgerrechten kregen als niet-joden.

Schrijnend is vooral dat de auteur van dit pamflet, /. de Pinto, een nazaat is van Isaac de Pinto (1717 - 1787), een rijke Portugese jood die een der belangrijkste aanjagers van de strijd om gelijkberechtiging van de joden in ons land was geweest. Voorvader Isaac was een fervent aanhanger van de Verlichting. Al in 1748 deed hij een tractaat over de ondergeschoven positie van joden het licht zien. In een pennenstrijd met Verlichtingsfilosoof Voltaire bestreed hij diens suggestie als zou het joodse volk een aangeboren aanleg tot onmaatschappelijk gedrag hebben. Eventueel wangedrag, aldus de verlichte geest van I. de Pinto, was een gevolg van armoe en onderdrukking; omstandigheden die niet-joden in dezelfde mate tot wangedrag zouden brengen. Voltaire erkende ongelijk in een brief aan De Pinto... In de emancipatie van de joden in Nederland zitten hoe dan ook veel Franse ingrediënten; niet alleen de Verlichting maar ook de Franse Revolutie bleek daarbij doorslaggevend. Dat het decreet er op 2 september 1796 kwam, was vooral te danken aan het feit dat dankzij de Franse overheersing die één jaar eerder begon, ook hier vrijheid, gelijkheid en broederschap werden gepredikt. Lodewijk Napoleon zou zich als eerste voor de emancipatie der joden in ons land sterk maken. Dat mèt de formele gelijkberechting niet meteen ook de feitelijke situatie voor joden veranderde, valt hém niet te verwijten. Daarvoor waren andere oorzaken, zoals het feit dat joden bleven uitgesloten van toetreding tot de gilden. Veel is er, vooral van binnenuit, aan gedaan om die situatie te verbeteren: door onderwijs bijvoorbeeld, door het stimuleren van joodse jongeren om een ambacht te leren, en door te pogen het Jiddisj te verdrijven ten gunste van de algemeen gangbare landstaal. Pas met de opkomst van het socialisme en de vakbeweging, kwam in de tweede

De Amsterdamse jodenbuurt, in 1889 geschilderd door Johannes Hijverdink. (Coiieccie Amsterdams Historisch Museum)

helft van de negentiende eeuw de emancipatie van de minstbedeelden, waaronder het merendeel der joden, op gang. Deze ontwikkeling werd tenslotte met de instelling van het algemeen kiesrecht in 1919 voltooid. Niets stond een onbelemmerde deelname van joden aan het maatschappelijk leven toen nog in de weg; een ontwikkeling waaraan na 1940 een abrupt einde kwam toen de nazi's met duivelse wreedheid de joden opnieuw isoleerden en maatschappelijk marginaliseerden alvorens ze stelselmatig te vermoorden. Geit f. Peelen

De tentoonstetling 'De gelykstaat der Joden Inburgering van een minderheid; 1796 - 1996' is nog t o t en m e t 24 november te zien in het Joods Historisch Museum, Jonas Daniël Meijerplein 2-4 In Amsterdam. Het museum is dagelijks geopend van I 1.00 t o t 17.00. Gesloten op G r o t e Verzoendag (23 september 1996).

WCS SEPTEMBER

1996

49

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen