VU Magazine 1996 - pagina 47

lijk alleen te laten, omdat de nog half geopende baarmoeder onder geen beding met de koude lucht in aanraking mocht komen. Daarnaast is er nog de bekende reeks van huismiddeltjes en kruidenmengsels. Volgens de ene arts zouden zitbaden met jeneverbes en kamille bij lusteloze vrouwen wonderen verrichten. Een ander adviseert de geheime delen voorzichtig te betten met een mengsel van warme kruiden gekookt in muscaatwijn, of de vagina zachtjes te wrijven met civet en muskus. In veel adviezen is nog een echo te horen van wat voor de dokters in klassieke oudheid voorop stond: zonder warmte gebeurt er niets.

uiterlijke verschijningsvorm: vv^at zich bij mannen buiten het lichaam bevond, was bij de vrouw onderontwikkeld en naar binnen gekeerd. De gelijksoortigheid van man en vrouw stond in dit model voorop: de eierstokken beschouwde men als vrouwelijke zaadballen, en in medische handboeken werden vagina en baarmoedermond afgebeeld als een naar binnengekeerde penis. De geslachtelijke verschillen vonden, aldus de klassieke opvatting, hun oorsprong in de embryonale fase. Zij zouden veroorzaakt zijn door een verschil in natuurlijke levensenergie. Door een grotere warmte in het mannelijk embryo werden de geslachtsorganen bij een jongetje naar buiten gestuwd. Bij het meisje-in-wording bleven de geslachtsdelen vanwege een tekort aan levensenergie, waardoor het meisjesembryo kouder en zwakker was, veilig binnen het lichaam. Doordat het sekseverschil binnen deze opvatting niet veel meer omvatte dan een door warmte of kou veroorzaakte situering van de geslachtsdelen, werd verandering van sekse in de loop van een mensenleven niet voor onmogelijk gehouden. Er waren met name in de Middeleeuwen heel wat verhalen in omloop van geslachtswisselingen, waarbij een vrouw - in feite een naar binnen gekeerde man - plotseling 'uitgroeide' tot man, of omgekeerd, een man 'ineenschrompelde' tot vrouw. WARME

VUIL

Naarmate de kennis over de werking van de vrouwelijke geslachtsorganen toenam, veranderde ook de visie op de seksualiteit, stelt Lidy Schoon. Cruciaal was bijvoorbeeld het moment waarop de Delftse geneesheer Reinier de Graaf in 1672 voor het eerst de vrouwelijke eierstok, verantwoordelijk voor de produktie van de eitjes, beschreef. Hiermee werd, zo meent Schoon, het einde van het klassieke concept van de voortplanting ingeluid. Nu de eicel was ontdekt en er met de gedachte van een vrouwelijke zaadlozing kon worden afgerekend, gold het vrouwelijk orgasme niet langer als essentieel voor eventuele conceptie. Wel bleef er in medisch opzicht nog lange tijd onduidelijkheid bestaan over het moment en de betekenis van de eisprong. Naar analogie met sommige zoogdieren heeft men oorspronkelijk aangenomen dat ook bij mensen een eisprong alleen onder invloed van de geslachtsdaad zou plaatsvinden. Deze visie op de eisprong had natuurlijk consequenties voor de medische speculaties over de menstruatie. Lidy Schoon wijdt in haar proefschrift een onthullend hoofdstuk aan de verschillende en in de loop der tijd sterk veranderende opvattingen over de menstruatie. Binnen het klassieke Grieks-Romeinse model van de ene sekse werd de menstruatie als een gezonde bloedlozing beschouwd, te vergelijken met andere gezond geachte bloedingen, uit neus, mond, maag of oren. In al deze gevallen ging het erom dat het lichaam zich kon ontdoen van het zogenaamde 'vuile' bloed. De menstruatie was volgens de geneesheren in de oudheid zoiets als een natuurlijke aderlating, die geen betekenis had voor het voortplantingsproces. Eeuwenlang werd het idee van de gezonde bloedlozing in ere gehouden - aderlating gold bij bijna alle ziektes als dé remedie. Maar toen er in de vorige eeuw een nieuwe visie op het verschil tussen de seksen ontstond en aan mannen en vrouwen een verschillende rol in het voortplantingsproces werd toegekend, kreeg ook de menstruatie een nieuwe betekenis. Voor de eerste gynaecologen gold de maandelijkse bloeding van vrouwen als een teken van vruchtbaarheid. De vrouw "was ieder ogenblik tot voortteeling geschikt", zo formuleerde een medisch handboek uit de vorige eeuw het. Men vergeleek de menstruatie wel met de loopsheid van honden. De gynaecoloog A. Geyl schreef in 1888: "Gedurende de menstruatie is het gezicht opgezet en vroolijk, zijn mond en tanden nat, zijn vrouwen manzuchtig en liefkozen gaarne." Omdat men dacht dat de eisprong en menstruatie samenvielen, werd de

ZITBADEN

Het klassieke model waarbinnen man en vrouw tot één sekse worden gerekend, was ook van betekenis voor de visie op seksualiteit en voortplanting. Volgens de oude Grieks-Romeinse opvatting bestond het vrouwelijk orgasme net als bij mannen uit een soort zaadlozing. Tijdens de geslachtsdaad werd door de lichamen zoveel warmte opgewekt, dat er zowel bij de man als bij de vrouw zaad werd geproduceerd. Beide vormen van ejaculatie waren van essentiële betekenis. Kans op conceptie ontstond pas als beide partners een orgasme en dus een zaadlozing hadden gehad. Het feit dat zowel het mannelijk als het vrouwelijk orgasme in deze opvatting een fysiologische waarde hadden, bepaalde de visie op seksueel genot. Hoe groter de wederzijdse lust, hoe groter de kans op bevruchting. De elfde-eeuwse Arabische geleerde Avicenna kwam met het voorbeeld van een vrouwelijke patiënt die erover klaagde dat haar huwelijk kinderloos bleef. Toen Avicenna vernam dat de vrouw in kwestie weinig lust aan de geslachtsdaad beleefde, omdat ze de penis van haar echtgenoot te klein vond, dacht hij de medische verklaring voor haar onvruchtbaarheid gevonden te hebben. Omdat de vrouw niet voldoende genoot, zo luidde zijn redenering, bleef haar zaadlozing uit en was bijgevolg de kans op zwangerschap verkeken. Deze visie waarin het vrouwelijk orgasme een even prominente plaats krijgt toebedeeld als het mannelijk hoogtepunt, heeft tot in de achttiende eeuw de discussies bepaald. Tal van medische adviezen betreffen de opwekking van de zo essentieel geachte vrouwelijke lust. Een zeventiende-eeuwse arts raadde de echtgenoten aan om, als voorbereiding op het vrijen, wat met elkaar te praten en elkaar met kleine plagerijen en wellustige woordjes in de goede stemming te brengen. De man moest zijn vrouw net zo lang liefkozen, omhelzen, strelen en kietelen, tot ze 'ontvlamde', zo schrijft deze arts. Ook werd het de man ten zeerste afgeraden zijn vrouw na het vrijen onmiddelWETENSCHAF,

CULTUUR

BLOED

&> SAMENL viNc -IANUARI/FEBRUARI

45

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen