VU Magazine 1997 - pagina 346

Les absurdes

Zelf verdeelde Camus het oeuvre dat in 1957 met de Nobelprijs werd bekroond, in twee cycli: les absurdes en les révoltes. Kenmerkend voor de eerste cyclus zijn 'L'Étranger' (in het Nederlands gepubliceerd met als titel 'De vreemdeling') en de essaybundel 'De mythe van Sisyphus' (beide in 1942 verschenen). In de tweede passen bijvoorbeeld een toneelstuk als 'Les justes' (vertaald als 'De rechtvaardigen' en verschenen in 1949) en uiteraard 'L'Homme révolte' ('De mens in opstand', 1951). De roman 'La peste' ('De pest', 1947) is Camus' meest bekende boek en vormt als het ware een brug tussen deze twee cycli. In les absurdes staat het individu nog heel alleen oog in oog met een zinloos en onverschillig universum. Omdat hij, bij gebrek aan bewijs, het bestaan van een god en een leven na de dood heeft afgewezen, rest hem nog slechts de keuze tussen zelfmoord öf een compromisloos aanvaarden van de absurditeit

als uitgangspunt in dit leven om er van daaruit vervolgens het beste van te maken. Camus, zoveel zal duidelijk zijn, kiest zonder enige terughouding voor het laatste, waarbij hij Sisyphus ten voorbeeld stelt. Volgens de naar hem genoemde mythe is Sisyphus door de goden veroordeeld om een rotsblok tegen een berg op te rollen, dat telkens als hij bijna boven is terugrolt, zodat hij weer van voren af aan moet beginnen. Sisyphus is gedoemd deze volstrekt zinloze actie tot in het oneindige te herhalen, maar ontleent op zijn manier zin aan het feit dat hij zijn taak ook daadwerkelijk geduldig en uiterst scrupuleus blijft vervullen. En dat stemt Sisyphus, hoe grotesk het ook mag klinken, zo nu en dan zelfs gelukkig. De mens, aldus Camus, is net als Sisyphus. Maar hij moet beseffen dat niet de wereld om hem heen absurd is, maar het beeld dat hij daar zelf in zijn geest van heeft gevormd. Die wereld is alleen maar 'onzinnig'. Maar dit betekent nog niet dat dit leven het niet waard is om geleefd te worden. De mens is immers volledig vrij om op welke manier dan ook zelf zin te geven aan dat eigen leven.

50

wcs

SEPTEMBER/OKTOBER

1997

Essentieel voor Camus is dat de mens niet in zijn lot berust, noch zich ermee verzoent. Hij moet een leven zonder troost aanvaarden en weigeren zich vast te klampen aan valse hoop. Strijdbaar neemt hij het heft in handen. En in het besef dat "zijn vrijheid tijdelijk, zijn bewustzijn vergankelijk en zijn opstandigheid zonder toekomst is", dient de mens zijn avontuurlijke weg te vervolgen in de tijd die hem hier op aarde is gegund. 'La peste', Camus' vermaarde roman over de stad (Oran) die als gevolg van een pestepidemie totaal geïsoleerd is, vormt de overgang tussen de twee cycli. De epidemie die op volkomen willekeurige wijze de een treft en de ander ongemoeid laat, kan als metafoor dienen voor het absurde, het niet te vatten noodlot, dat de mens op vergelijkbare wijze overvalt en waartegen elk streven vruchteloos lijkt. En net als de consequentie die Camus uit Sisyphus' mythe trok zijn er ook hier slechts twee reacties mogelijk: een passief fatalisme öf een actief verzet, hoe uitzichtloos het laatste ook moge lijken. Wat daarmee te winnen valt is niet de overwinning op het absurde, i.e. het uitbannen van de epidemie - dat is per definitie onmogelijk maar het leren kennen van zaken als vriendschap en tederheid, en van de herinnering daaraan, zoals de hoofdpersoon van het boek, de arts Rieux, het tot besluit formuleert. Deze tijdens de oorlogsjaren geschreven roman kan, als eerste van Camus' tot dan toe voltooide werken, behalve als een filosofisch, ook als een politiek statement worden gelezen: in een dagboekfragment uit 1942 associeerde Camus de ratten die de pest verspreidden zelf met de nazi's die Europa en grote delen van Noord-Afrika overspoelden. Maar het boek voegt nog een nieuwe dimensie toe aan het verzet van de mens tegen het lot: de gedachte dat het individu deze strijd alleen en in eenzaamheid moet voeren, die de tragiek van 'L'Étranger' typeerde, heeft in 'La peste' plaatsgemaakt voor de overtuiging dat de gemeenschappelijkheid van dat lot mensen bindt, en dat de slag daarom beter in onderlinge solidariteit kan worden geleverd. O n d e r vuur

In de door hemzelf als les révoltes geëtiketteerde cyclus slaat Camus een andere toon aan; desondanks vormt dit werk een logisch voortzetting van de in 'La peste' gecombineerde thema's. Hoewel hij ook in deze tweede serie literair, filosofisch en toneelwerk nog steeds de wijsgerig gefundeerde opstand predikt en daaraan een duidelijke politieke wending geeft, is hij toch vooral op zoek naar de grenzen die de opstandige mens caüte que coüte in acht moet blijven nemen. In 'L'Homme révolte' formuleert hij dit standpunt aldus: "Om ten volle te bestaan moeten mensen in verzet komen, maar dit verzet behoort de grens te eerbiedigen waar het leven van mensen in gemeenschap begint." Want men moet, schrijft hij elders, "voorzichtig omgaan met het bloed en de vrijheid van anderen." Het nihilisme - 'er is geen god en dus ook geen gebod' en: 'alles is geoorloofd zolang het de zaak maar dient' waarmee terreur doorgaans wordt goedgepraat, wijst hij rigoureus en logisch beargumenteerd van de hand. Dit standpunt brengt Camus, na aanvankelijk zelf ook met het communisme te hebben geflirt, in conflict met de radicale

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen