Geen duimbreed?! - pagina 30

VOORSPEL

zou in zijn laatste postuum verschenen werk Op het breukvlak

van

twee eeuwen (1967) dankbaar gebruik maken van de idee van een totale omslag in het rationalistische denken in het Fin de Siècle. En ook bij een groot historicus als de Amerikaans-Oostenrijkse Carl Schorske vinden we dezelfde ideeën in diens Fin-de-Siècle Vienna (1961). Het bijzondere is dat wij al op een heel vroeg tijdstip dezelfde gedachten vinden bij Anema, wiens werk buiten de kleine kring van rechtshistorici in Nederland vrijwel totaal vergeten is. Hij baseerde zich overigens op veel eigentijdse analyses van het fascisme en van de invloed van Sorel, zoals van L. R. Rosen en E. von Beckerath. Veel waarde hechtte hij aan het mythische denken van Sorel voor Mussolini, van wiens werk hij zelf kennis had genomen. Ook van Mussolini zelf en van verschillende andere Italiaanse fascisten had hij publicaties bestudeerd. Na een beknopte en overzichtelijke uiteenzetting van de fascistische staatsinstellingen kwam Anema tot een principiële verwerping van het fascisme. Hij constateerde daarbij nuchter dat de calvinistische en fascistische staatsleer gedoemd waren 'elkander principieel en zonder kwartier te bestrijden'. 2 1 Zeker, ook de calvinistische voormannen Groen en Kuyper hadden 'de rationalistische grondslagen van modernisme en liberalisme in hun principiële onjuistheid en fatale gevolgen van het leven reeds meer dan een halve eeuw geleden blootgelegd'. Maar wat het irrationalisme van het huidige fascisme nu bracht was zeker niet beter dan wat het bestreed: 'Rationalisme en irrationalisme zijn niet anders dan Scylla en Charibdis voor het humanisme, en wie zijn koers richt naar de laatste lijdt niet minder zeker schipbreuk dan die zulks doet naar de eerste.' 2 2 Ook godsdienstig gezien was volgens Anema het fascisme met elk belijdend christendom onverenigbaar. Mussolini verklaarde het fascisme immers tot de religie van de staat. Hij mocht dan nu vriendelijk doen tegen de katholieke kerk, maar dat was alleen maar in overeenstemming met zijn tactiek als leerling van Pareto en Macchiavelli. De echte fascisten moesten van het christendom niets hebben. Dat was Anema in 1934 al volledig duidelijk. Het fascisme eiste immers, net als het christendom, de hele mens op en daardoor waren beide principieel onverzoenlijk. 2 3 'Wat het fascisme wil en verwezenlijkt, is vernietiging van heel de persoonlijke vrijheid ...' Maar, zo stelde Anema, 'een gezonde staat kan alleen op de beide pijlers van gezag en vrijheid rusten'. 2 4 Het staatsgezag werd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen