1946 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 10

4 over de natuur, de rede, het volk, de tirannen, de vrijheid" ^^). Nu is Taine's schildering van de 18de eeuw ongetwijfeld zeer somber gekleurd: hij is 19de-eeuwer en men kritiseert zijn vader nu eenmaal met minder toegefelijkheid dan zijn grootvader. Cassirer geeft dan ook een zeer optimistisch beeld van het 18de-eeuwsche denken, dat volgens hem juist grooten werkelijkheidszin toont i'^), maar wij vragen ons af of ook Cassirer niet eenigszins eenzijdig is in zijn schildering en misschien eigen idealen in de 18de eeuw legt. Mornet i^) echter heeft door uiterst nauwgezet, onbevooroordeeld onderzoek van documenten betreffende wetenschap, letteren, wijsbegeerte en sociale en politieke toestanden in verschillende streken van Frankrijk een beeld kunnen geven van de levenswijze en de opvattingen, niet alleen van de philosophen en letterkundigen, maar ook van den middenstand en de geestelijkheid en zoo komt hij tot een oordeel, dat op een breede basis van empirisch onderzoek berust en buitengewoon evenwichtig is. Hij heeft aangetoond, dat de 18de eeuw niet alleen de eeuw van de Rede is, maar ook de eeuw van de experimenteele wetenschap, niet alleen de eeuw van de verlichting, maar ook van het bijgeloof, niet alleen van de nuchterheid, maar ook van de sentimentaliteit en hij meent, dat de echte revolutionairen niet de ware leerlingen van de ,,philosophen" geweest zijn ^^). Wij meenen, dat er, gezien de uiteenloopende oordeelvellingen, nog reden is om de vraag onder oogen te zien : welke plaats hebben Rede en Ervaring in de natuurwetenschap van de 18de eeuw? Ten eerste, omdat genoemde schrijvers het oog vooral op Frankrijk (Taine, Mornet, Cassirer) of Duitschland (Cassirer) gericht hebben, terwijl Engeland en Nederland een geringe plaats in hun onderzoek innemen; in de tweede plaats, omdat zij vooral vanuit het standpunt der z.g. geesteswetenschappen het onderwerp bestudeerd hebben, terwijl juist de nétuurwetenschappen in die eeuw, meer dan ooit daarvoor of daarna, een belangrijke plaats in de cultuur ingenomen hebben. W e l heeft Mornet 20) ook de natuurlijke historie in

^•) Taine, p. 315. ") Cassirer, p. XI. ^*) D. Mornet, Les origines intellectuelles de la revolution frangaise 1715—1787. 2e éd. Paris 1934. " ) La pensee, p. 118. *") D. Mornet, Les epiences de la nature etc.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen