1948 Geloof en Wetenschap : Orgaan van de Christelijke vereeniging van natuur- en geneeskundigen in Nederland - pagina 20

\1 met sterke denkkracht zijn omschreven. Kant onderscheidt tussen een inwendige doelmatigheid en een uitwendige doelmatigheid. De inwendige doelmatigheid is die, welke men in het levend organisme aantreft, en die wij noodzakelijkerwijs als georganiseerd moeten denken. De uitwendige doelmatigheid is die, waar iets in de natuur nuttig is voor mens of plant of dier. Waryieer de zonnewarmte _ons het leven mogelijk maakt, de schapcnwol ons tegen koude beschut, de rivieren vruchtbaar slib voor de landouwen aanvoeren, dan zijn dat betrekkingen van uitwendige, of relatieve doelmatigheid. Een zuiver anthroprocentrische teleologie denkt alles in de natuur ingericht ten nutte en ten bate van den mens; zij ziet overal uitwendige doelmatigheidscategorieën. Van belang is de verhouding tot de theologie. Ten eerste kan men trachten uit de doelen der natuur op te klimmen tot de opperste oorzaak der wereld. Dat is, volgens Kant, een teleologische theologie, of wel een physicothéologie. Het is in wezen niets anders dan een poging tot het teleologisch Godsbewijs, aan de klem waarvan zelfs V o l t a i r e zich niet schijnt te hebben kunnen onttrekken. Wij komen hier nog op terug. Daarnaast kan de gelovige van natuurlijke gebeurtenissen aannemen, dat God daarmede een bedoeling heeft voor hem persoonlijk. Dat is een soort theologische teleologie, of wel naar de uitdrukking van B e y s s e n s , een theologisch finalisme. Daarbij wordt dus het natuurlijke gebeuren beschouwd sub specie religionis, als het werk van God, met betekenis voor den mens. Het eindige wordt in religieuzen zin op het oneindige betrokken. Alle causaal gebeuren wordt als het ware omspoeld, gedragen door een Goddelijke Wijsheid, die daarin een extra-zm kan leggen voor den mens. En zo kan ieder punt van de horizontale keten der natuurlijke gebeurtenissen opgevat worden als de voet van een loodlijn uit transcendentale hoogten neergelaten. Dit is geen terugkeer tot het naieve supranaturalisme, dat het Christendom mede heeft overwonnen. Intussen blijft er natuurlijk een zekere spanning mogelijk. 4.

Historisch apercu. Thans moge ik trachten in het kort een historisch apergu te geven, van welks onvolledigheid echter niemand meer overtuigd kan zijn dan ik zelf. Men kan in de geschiedenis der wijsbegeerte met enigen goeden wil een teleologische en een anti- of a-teleologische lijn onderkennen. De teleologische lijn begon met S o c r a t e s die een anthropocentrische teleologie huldigde en loopt over P l a t o , die de

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen