Een handvol filosofen - pagina 207

I H. van Riessen: een geharnast filosoof 203

cultuurfilosofische verhandeling die begon met twee vragen: 'Wat staat ons te wach-

ten? Wat staat ons te d o e n ? ' " Voor het beantwoorden van deze vragen concentreer-

de hij zich in zijn betoog op macht en secularisatie - twee kenmerken van de m o d e r -

ne cultuur, die volgens hem ten nauwste met elkaar verbonden waren.

D e cultuurvormende macht van de mens toonde zich vooral in de wetenschap en

de techniek. In de eeuwen na de renaissance had de wetenschap een experimentele

wending en de techniek haar praktische toepassingen gekregen. In hun samengaan

was een geweldige machtsontplooiing ontstaan, die de rijkdom van de schepping

en de menselijke heerschappij over de schepping meer dan ooit zichtbaar hadden

gemaakt en die bijgevolg de bevrijding uit de afhankelijkheid van natuurlijke o m -

standigheden had bevorderd. Wetenschap en techniek hadden in de moderne cul-

tuur o o k een nieuwe ordening en integratie van de mensheid tot stand gebracht in

de vorm van wetenschappelijke planning, massale organisatie, massacommunicatie

en -informatie."

Naast deze cultuurvormende macht was ook de secularisatie opgekomen, niet al-

leen een kerkelijke, maar o o k een religieuze secularisatie, dat wil zeggen een visie

op de wereld die door de mens van G o d was losgemaakt. D e d o o r wetenschap en

techniek gekenmerkte cultuurmacht leek de mens te bevestigen in zijn autonomie.

Hij stelde zijn vertrouwen derhalve niet meer o p de religie, maar o p zichzelf en zijn

wetenschappelij k-technische instrumenten ter beheersing van de wereld waarin hij

leefde zonder G o d . Werd vroeger onder reformatorische en katholieke christenen

de secularisatie beschouwd als een kwaad en als een oorzaak van cultuurverval, in de

twintigste eeuw hadden velen van hen deze opvatting verlaten. Zij waren met andere

visies gekomen en bekritiseerden gevestigde opvattingen van het christendom, die te

negatief over de zondige wereld oordeelden en als zodanig voor niet-gelovigen een

belemmering v o r m d e n o m Christus te leren kennen. Zij wilden met niet-gelovigen

in gesprek gaan en met hen solidair zijn.'^

Van Riessen keerde zich tegen die nieuwe richting. Hij merkte terecht o p dat ve-

len naïef over secularisatie spraken en haar niet doorzagen als een ideologie waarin

uiteindelijk voor G o d geen plaats meer zou zijn. Maar o m d a t hij elke v o r m van se-

cularisatie beschouwde als een ideologie zonder G o d , k w a m hij tot het antithetische

oordeel dat secularisatie in de kern een 'ideologie van de afval' was.''' In dit verband

bekritiseerde hij met name de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Hij begreep

niet waarom Bonhoeffer de secularisatie niet bestreed, maar wel de religie die als een

ideologie de weg tot G o d belemmerde.

Zijdelings merk ik op dat Van Riessen Bonhoeffer niet goed heeft begrepen, omdat

Bonhoeffer niet sprak over een secularisatie zonder God. Als gevangene van de na-

zi's en met de dood voor ogen had Bonhoeffer de bekende woorden geschreven:

'Voor en met God leven wij zonder God. God laat zich uit de wereld terugdringen

tot op het kruis, God is zwak en machteloos in de wereld en zo en alleen zo is Hij met

ons en helpt Hij ons. In Mat. 8 : 1 7 staat overduidelijk dat Christus ons niet helpt

krachtens zijn almacht, maar krachtens zijn zwakheid, zijn lijden!' In een eerdere en

11 Van Riessen, Knooppunten der moderne cultuur, p. 3.

12 y^n^iesstn. Knooppunten, Y'P- 12-14.

13 Vs^n^itsstn, Knooppunten, ^^. 14-17-

14 V^n^iesstn, Knooppunten, ^. 26.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen