VU Magazine 1975 - pagina 386

1^ magame 32

Het document is geen verdrag, het is een verklaring van goede bedoelingen, die alleen morele waarde heeft

van de toestand van dat moment. Maar Breznjew, partijleider van een land dat deze eeuw reeds driemaal door Westerse kapitalistische landen was binnengevallen, wilde de onschendbaarheid van deze grenzen in een door alle Europese landen ondertekend document zien vastgelegd.

Principes In de eerste mand. die van de veiligheid in Europa, werden een tiental principes opgesteld. Deze principes moeten de grondslag zijn waarop de staten hun onderlinge betrekkingen baseren. Het derde principe geeft aan dat de deelnemende staten eikaars grenzen als onschendbaar zullen beschouwen en zullen afzien van een aanval op deze grenzen. Het Westen had hier geen bezwaar tegen, maar was niet tevreden. Duitsland zou zo voor altijd zijn kans op hereniging moeten opgeven. Ulster zou nooit bij Ierland kunnen worden gevoegd en een verenigd West-Europa zou ook onmogelijk zijn. Daarom werd aan het eerste principe toegevoegd dat de mogelijkheid blijft bestaan dat staten hun grenzen kunnen veranderen, ,,in overeenstemming met hei internationale recht, door vreedzame middelen en door overeenkomst". Bij het bestuderen van de principes rijst de vraag of het Westin met de neutrale en niet-gebonden landen en niet als laatste met een land als Roemenië, hebben kunnen bewerkstelligen dat de Breznjew-doctrine nooit meer door de Sowjet-Unie kan worden toegepast. Roemenië het land dat voor wat betreft zijn buitenlandse politiek de lijn Moskou niet klakkeloos volgt, en Joego-Slavië dat een geheel eigen lijn volgt, lijken de eerste landen om in aanmerking te komen voor toepassing van de doctrine. Naast de onschendbaarheid van grenzen, 't derde principe, werd in de principes vastgelegd, dat ieder land het recht op territoriale integriteit, op vrijheid en op politieke onafhankelijkheid. Er werd besloten tot het afzien van het dreigen met of gebruiken van geweld alsmede tot het afzien door de staten van iedere interventie, direkt of indirekt, individueel of collectief, in de interne of externe aangelegenheden die vallen binnen de binnenlandse jurisdictie van andere staten, ongeacht hun onderlinge relaties. Daarnaast respecteren de staten het ge-

lijke recht van volkeren op zelfbeschikking; de volken hebben ,,when and as they wish" altijd het recht in volle vrijheid hun interne en externe politieke status te bepalen. De poging zoveel mogelijk legale voorwendsels voor het gebruik van de Breznjewdoctrine uit te sluiten, is voor een deel gelukt. De drempel voor de toepassing ervan is verhoogd; de Sowjet-Unie heeft een document ondertekend waar het voortaan toch wel rekening mee zal moeten houden. Maar, dat is het cruciale, het document is geen verdrag, het is een verklaring van goede bedoelingen, een interventieverklaring die alleen morele waarde heeft. De nakoming ervan kan niet afgedwongen worden. Er staan geen sancties op niet-naleving. Er rust slechts een morele plicht op de landen die de ,, Verklaring van Helsinki" ondertekend hebben. De waarde van de slottekst wordt voor een deel bepaald door de zin dat de verklaring ,,niet de rechten en verplichtingen, noch de ermee corresponderende verdragen en andere overeenkomsten en regelingen" van de deelnemende staten teniet doet. Deze passage is opgenomen met name met het oog op het Viermogendhedenaccoord. Toch kan de Breznjew-doctrine. die de Sowjet-Unie overigens niet als zodanig erkent, of in ruimere zin de principes van het proletarisch-socialistisch internationalisme, vallen onder deze ,,andere overeenkomsten en regelingen". Het is dus niet gelukt de Breznjew-doctrine zijn geldingskracht te ontnemen, het is echter wei moeilijker geworden om de doctrine toe te passen; de drempel voor toepassing is verhoogd.

Overige resultaten Behalve het formuleren van de principes heeft de commissie van de eerste mand zich beziggehouden met het opstellen van zogenaamde vertrouwenwekkende maatregelen op militair gebied, zoals het aankondigen van legeroefeningen en troepenbewegingen. Het Westen gaf hieraan grote prioriteit; politieke ontspanning zonder militaire ontspanning werd doelloos, zo niet gevaarlijk geacht. De Sowjet-Unie toonde hiervoor nauwelijks interesse. In het verleden waren legermanoeuvres immers geen effectief middel gebleken om de cohesie binnen het Oost-

blok te versterken. De oorspronkelijke standpunten, zoals ze in de tweede fase werden geformuleerd, leken onverenigbaar. Zo wilde Groot-Brittannië oefeningen en troepenbewegingen vanaf het divisieniveau (10.000-20.000 man) binnen geheel Europa minstens 60 dagen van te voren aangekondigd zien. Het Oostblok achtte aankondiging van legeroefeningen die binnen 50 kilometer van een aan de CEVS deelnemende staat plaatsvinden en wel vijf dagen van te voren, voldoende. Uiteindelijk werd besloten, dat oefeningen die op Europees grondgebied plaatsvinden binnen een strook van 250 kilometer van de grens van een ander CEVS-land ,,zullen" worden aangekondigd en wel minstens 21 dagen eraan voorafgaande. Nadrukkelijk wordt echter gesteld, dat dit op basis van vrijwilligheid moet gebeuren. Legerverplaatsingen ,,kunnen" worden aangekondigd, hetgeen het vrijblijvende karakter van deze afspraken duidelijk aantoont. De tweede mand stond tijdens de conferentie meer op de achtergrond, doordat deze het minst,,politiek" geladen was. Toch waren ook hier controverses tussen Oost en West aanwezig. Zo wenste het Oostblok in aanmerking te komen voor de zogenaamde meest-begunstigings-clausule. Dit is echter niet gelukt, hoewel er wel in het slotdocument over wordt gesproken, zij het vaag. Deze vaagheid is kenmerkend voor het tweede hoofdstuk van het slotdocument, dat over samenwerking op het gebied van de economie, de wetenschap en het miüeu gaat. Het Westen trachtte met de derde mand een ,, vrijer verkeer tussen mensen, ideeën en informatie" te bewerkstelligen. Ook dit werd beargumenteerd door te stellen dat ontspanning voorde burger voelbaar moet zijn, concreet gemaakt dient te worden. Vanaf hel begin toonde het Oostblok grote terughoudendheid inzake deze kwestie. Angst dat een vrijer verkeer de bevolking in de socialistische landen zou besmetten, speelde hierbij een grote rol. Tijdens de onderhandelingen bleek dat met name Nederland zich voor deze mand inspande, hetgeen meermalen de wrevel van de Sowjet-Unie opwekte, zoals tijdens het bezoek van minister Van der Stoel aan Moskou in 1974 duidelijk bleek. In het begin is de Nederlandse stellingname

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen