VU Magazine 1975 - pagina 283

Ik had het in Amerika helemaal gemaakt. Ik was 22 en wetenschappelijk medewerker aan een beroemde universiteit. Wat wilde ik nog meer? Bij mijn thuiskomst sprak ik mijn twijfels uit. Ik zei tegen mijn vader: 'Ik kan niet langer pretenderen dat ik iets van economie afweet, omdat ik met wat begrippen kan spelen. Wat is economie? Economie gaat over hoe mensen de kost verdienen. Hoe kan ik daar onderwijs in geven als ik dat zelf nog nooit gedaan heb? Ik moet het bedrijfsleven in.' Ik ging het bankwezen in omdat ik daar het hart van de economie zocht, maar al gauw kwam ik tot de ontdekking dat dit niet waar was. Daarna zocht ik mijn heil in de industrie. Ik richtte een fabriekje op, waar we probeerden om elektrische auto's te maken. We wilden een auto produceren, die weinig lawaai veroorzaakte, de lucht niet verpestte door uitlaatgassen en bovendien een lange levensduur zou hebben. Maar de Tweede Wereldoorlog was spelbreker.' U zat toen alweer in Engeland. Waarom bent u niet in Duitsland gebleven?

'Bij mijn terugkeer uit de Verenigde Staten kon zelfs iemand als ik, die opgegroeid was in een burgerlijk milieu, waar over politiek niet gesproken werd, omdat we dachten dat er in het leven belangrijker zaken waren, twee dingen zien. In de eerste plaats vond er een ontzaglijke bewapening plaats, op zo'n schaal dat er wel een oorlog uit voort moest komen. Daarnaast was er het groeiende anti-semitisme en racisme. Het was mij wel duidelijk dat Duitsland in handen van een stelletje misdadigers was gevallen. Toen ik dit openlijk uitsprak, realiseerde ik me dat mijn vrijheid gevaar liep. Wat moest ik doen? Met vrienden had ik er lange gesprekken over. Gaan wij ondergronds en houden we de schijn op dat we anders denken dan we denken? Ik voor mij kon dat niet; misschien was ik niet dapper genoeg. De enige mogelijkheid die dan overblijft, is weggaan. Als je niet ondergronds gaat en niet weggaat, dan doet het er niet toe wat je denkt in je privéleven, maar dan ben je echt een Mitlaufer, in sommige gevallen zelfs een aanhanger. Een aantal van mijn vrienden is gebleven en geen van allen heeft het overleefd. Daarbij komt nog dat ik niet écht begreep wat er aan de hand was. Van communisten wist ik dat ze vervolgd werden, maar dat sociaal-democraten en vakbondsmensen hetzelfde lot beschoren was, daarvan had ik geen weet. Op dat moment begreep ik niet, dat alles wat er gebeurde alleen al op puur politieke gronden volledig verwerpelijk was.

kamp was klein. Er leefden zo'n vijfhonderd man. Het was te overzien. Je had voortdurend te maken met concrete situaties, waarvoor geen geijkte formules bestaan. Aanvankelijk was het kamp op kapitalistische leest geschoeid. Dat was voordat ik er kwam. Sommige mensen hadden geld en anderen niet. Degenen, die geen geld hadden, werkten voor de rijken. Het gevolg was klassestrijd. We accepteerden dit niet langer en besloten een socialistisch model toe te passen. We voerden een Allgemeine Arbeitspflicht in. Iedereen moest werken. Dit voldeed wel aardig, maar alleen voor bepaalde soorten werk. Er waren ook werkzaamheden die toewijding bij het werk vroegen, waar je echt iets van moest maken. Anders zou het zo slecht gedaan worden, datje het beter kon laten. Dat was bijvoorbeeld het geval met de wasserij. Dat was een specialistische activiteit, waar we geen week zonder konden. Dus werden deze mensen vrijgesteld van andere werkzaamheden. Maar toen zeiden sommigen: je kunt de waslieden niet vrijstellen, want ze doen het om geld te verdienen. We besloten daarop dat zij belasting moesten betalen. Vervolgens kwamen weer anderen die zeiden: mijn werk is net zo waardevol als de wasserij, ik geef onderwijs in kunstgeschiedenis. Je moest toen zekere ethische waardeoordelen geven: is wassen kwalitatief gelijkwaardig aan lesgeven? We kwamen tot ,de conclusie dat dit niet het geval was. We vonden het schitterend dat er lessen gegeven werden, maar dat er meer behoefte was aan een wasserij. Daarbij vonden we dat een geestelijke activiteit als lesgeven niet in geld uitgedrukt mocht worden. Het laat zich niet tot een geldeenheid herleiden. Dus als iemand les wilde geven, moest hij dat voor niets doen. Met al dit soort problemen kreeg je te maken. Gedurende de drie maanden dat ik er verbleef, heb ik meer politicologisch inzicht gekregen dan ik uit welk boek dan ook zou hebben kunnen leren. Theorie en praktijk gingen hand in hand. Om problemen te kunnen oplossen had je precieze op de situatie toegepaste theorieën nodig.' 'Langs veel groen bereiken we in luttele minuten zijn huis'

U week uit naar Engeland, maar u was Duits staatsburger. Wat deed de Britse regering met u toen de oorlog uitbrak? 'Ik werd opgepakt en naar een interneringskamp gestuurd omdat ik Duitser was. Eigenlijk heb ik daar mijn politicologie-opleiding gekregen. Het kamp was georganiseerd op basis van zelfbestuur. Op een gegeven moment werd ik als kampbaas gekozen. Ik kreeg toen te maken met alle politieke problemen. Kun je zo'n kamp organiseren op kapitalistische basis of moet je het in socialistische richting zoeken? Het 17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen