VU Magazine 1977 - pagina 270

\^magazme4 Alexander Jacob Patty, stichter van de Sarekat Ambon

andere eilanden. In feite hebben er altijd b.v. veel meer Javanen in het KNIL gediend dan Ambonezen. Tal van huidige bewindhebbers in Indonesië, ook president Soeharto, hebben eens in het KNIL gediend en ook toen het KNIL in 1950 werd ontbonden, maakten de Ambonezen slechts ongeveer 10% uit van het Nederlandse koloniale leger. Waarom waren dan speciaal zij zo gehaat in Indonesischnationalistische kringen en waarom genoten speciaal zij - in Nederland - zozeer de belangstelling dat de gemiddelde Nederlander meende dat zowat het hele KNIL bestond uit Nederlanders en Ambonezen? De oorzaak van dit verschijnsel moet verklaard worden uit het feit dat de eilandengroep, vanwaar de ,vAmbonezen" afkomstig waren (Ambon, Haroekoe, Saparoea, Noussa Laut, Ceram) op een andere manier is gekoloniseerd dan de rest van de archipel. In feite namen de Nederlanders in 1605 van de Portugezen, die er de baas waren, een Romaans kolonisatiemodel over, althans voor wat betreft het gekerstende deel van de Molukken. Die kwam er o.a. op neer dat men van gedoopte Molukkers ,,zwarte Portugezen" maakte, onderdanen van de Koning van Portugal. Zij kregen ook Portugese namen. De opengevallen rol na 1605 van de Koning van Portugal werd ingenomen door Prins Maurits, en - kan men stellen - veel later door Koningin Wilhelmina. De gekerstende Molukkers voelden zich niet zozeer onderdrukt, (zo wilde men de situatie althans beleven al klopte dat niet met de harde feiten), maar bondgenoten, medekolonisators gelijkwaardig aan de Nederlanders, van de archipel. Het dienstnemen in het KNIL beleefde men de eerste helft van deze eeuw dan ook niet in de rol van huursoldaat van een vreemde mogendheid. Men was beroepssoldaat in dienst van de eigen Koningin, nèt als de Nederlanders, (zie VU-Magazine, november '76). In de dienst in het KNIL beleefde men een stuk nationale (Ambonese) trots. Dit nu maakte ,,de" Ambonees tot een vreemde eend in de archipel, ook in het KNIL. Want al dienden er aanzienlijk meer Javanen in het KNIL dan Ambonezen, als een uitdrukking van nationaal Ja-

vaans gevoel droeg niemand het KNILuniform. Het tragische is evenwel dat de Nederlandse autoriteiten weinig oog hadden voor die totaal andere beleving van het KNIL door de Ambonees. De Ambonezen zelf wisten het en brachten dat ook vele malen onder woorden, de Javanen en andere Indonesiërs wisten het (en haatten daarom de Ambonese KNIL-militair). Maar uit tal van uitlatingen en maatregelen van Nederland mag afgeleid 'worden, dat voor Nederland de Ambonezen gewoon één van de vele ,,landaarden" in Indonesië waren, die merkwaardigerwijs - maar dat kwam uitstekend van pas - uitstekende, loyale soldaten leverden. Hij werd luide geprezen en zijn trouw werd uitgelegd als een bewijs dat wij Nederlanders toch kennelijk niet zulke slechte kolonisators en onderdrukkers waren als ,,oproerige Javaanse intellectuelen" beweerden. Een misverstand.

Minderheid Het aantal Ambonese KNIL-militairen moet bij de opheffing van het KNIL tussen de zes a zevenduizend hebben bedragen, een handjevol mensen in een archipel van toen een 80 miljoen inwoners, ook een handjevol mensen in feite uit een (moeilijk te begrenzen) Molukse bevolking van één miljoen. Zij kwamen van slechts enkele kleine eilandjes in de Molukken (vooral van Ambon, Saparoea, Haruku en Nussau Laut), die een dominerende positie in de Molukken innamen. En van die bevolking van die eilandjes waren de Ambonese militairen ook nog weer afkomstig uit het gekerstende deel van de bevolking (op een enkeling na), dat tijdens het Nederlands bewind op die eilanden weer toonaangevend was. Vanuit Mohammedaanse negorijen (de helft van het eiland Ambon is Islamiet) kwamen slechts enkelen terecht in het koloniale leger of in het burgerlijke ambtelijke apparaat van de Nederlanders. Het was - zou men kunnen zeggen - vooral het dominerende christelijke deel van de bevolking van enkele toonaangevende eilandjes in de Molukken, van waaruit Nederland lagere militairen, ambtenaren en onderwijzers recruteerde. Maar dat deel van de bevolking beleefde zijn rol in de

koloniale periode onmiskenbaar vanuit een soort Ambonees nationaal bewustzijn. Dat was uniek in de archipel. Over de vraag hoe representatief dit gevoelen was voor de gehele bevolking van de Ambonese eilandengroep of voor de gehele Molukken, maakten noch Nederlanders noch christen-Ambonezen zich druk. Een ,,goede inlander" was in Nederlandse ogen de Indonesiër, een aan het Nederlands gezag loyale inwoner van de archipel; kwaadwillend, want verstoorders van orde en rust, waren zij die zich verzetten tegen Nederlands heersende aanwezigheid. De representativiteitsvraag was dus niet van belang. Tot dorpshoofd (regent) werden benoemd ,,goede" Molukkers.

Nationalisme Hoe beleefden nu de Molukkers het opkomend nationalisme in Azië? De meeste Nederlanders menen dat in de Molukken weinig te merken was van nationalistische neigingen, maar dat is niet juist. De eerste tekenen openbaren zich overigens niet op de eilanden zelf, maar bij Molukkers, die - voor studie - op Java waren terechtgekomen of in Nederland. In 1920 wordt op Java de Sarekat Ambon opgericht (vrouwenafdeling Ina Toeni), die nauw aansluiting zoekt bij andere nationalistische bewegingen in de Radicale Concentratie. Oprichter is de Molukker Alexander Jacob Patty, die om de een of andere nationalistische handeling zijn studie medicijnen had moeten afbreken. Tal van Ambonese (Molukse) intellectuelen sluiten zich daarbij aan. Activiteiten worden ontwikkeld onder op Java gelegerde Ambonese KNIL-militairen en dat leidt tot opstootjes en krachtig ingrijpen van Nederlandse autoriteiten. In 1923 vertrekt Patty naar Ambon om daar afdelingen op te richten van de Sarekat Ambon. Een van z'n doelstellingen is b.v. via de in 1921 ingestelde Ambonraad afschaffing te verkrijgen van de zgn. herendiensten". In de negorijen moet hij in korte tijd grote aanhang hebben verworven, maar op verzet stuit hij bij de Nederlandse autoriteiten, de,,regentenbond'' (organisatie van regenten, die door Hendrik Kraemer in 1926 worden aangeduid als

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen